Artystyczne zajęcia pozalekcyjne
Ważnym i pozytywnym aspektem przemian edukacyjnych w Polsce jest systematyczny wzrost liczby zajęć pozalekcyjnych. Jak wynika z danych opublikowanych przez GUS (Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2010/11, Warszawa, ZWS 2011, s. 109), w roku szkolnym 2010/2011 funkcjonowało w szkołach 291 tys. szkolnych kół, klubów i zespołów prowadzących zajęcia pozalekcyjne i nadobowiązkowe, co stanowi wzrost o 12% w stosunku do roku poprzedniego.
Znaczącą część tej oferty stanowią zajęcia artystyczne (por. rysunek 1). Niestety, istniejące statystyki nie pozwalają precyzyjnie określić, jaką część tych zajęć stanowią zajęcia muzyczne. Z prowadzonych szacunków sądzić można, że w przybliżeniu połowę.
Dane GUS wskazują także, że zajęcia artystyczne są trzecim pod względem popularności rodzajem zajęć pozalekcyjnych wybieranym przez uczniów. Wynika z nich także, że „zarówno placówki w miastach, jak i na wsi zapewniają swoim podopiecznym zbliżoną liczbę zajęć pozalekcyjnych i nadobowiązkowych (uwzględniając większą liczbę dzieci uczących się w miastach)”. Podobne wyniki w miastach i na wsi notujemy także „pod względem średniej liczby uczniów przypadających na jedno koło zainteresowań”. Jest to oczywiście tendencja zdecydowanie pozytywna.
Niepokój budzi jednak fakt, że liczba zajęć artystycznych spada wraz ze wzrostem poziomu nauczania, jak się okazuje, są one blisko trzykrotnie rzadziej oferowane licealistom niż uczniom szkół podstawowych (por. rysunek 2). Choć jest to bez wątpienia trend jednoznacznie negatywny, przy istniejących rozwiązaniach, które przyjęto w Polskim szkolnictwie dla edukacji artystycznej, trudno byłoby oczekiwać innego. Tam, gdzie zajęcia artystyczne (w tym muzyczne) funkcjonują jedynie na obrzeżach obowiązującej siatki godzin i gdzie szkoły nie zatrudniają specjalistów do prowadzenia zajęć artystycznych, trudno byłoby oczekiwać ich atrakcyjnej i budzącej zainteresowanie uczniów oferty.
W podstawie programowej przedmiotu zajęcia artystyczne (Zalecane warunki i sposób realizacji), autorzy zwracają uwagę, że mogą one „stanowić podstawę do stworzenia lokalnej (gminnej, powiatowej, dzielnicowej) oferty, z której uczniowie mogą wybrać interesujące ich zajęcia”. Wydaje się, że w zdecydowanie większym stopniu funkcję taką pełnić mogą (i powinny) zajęcia pozalekcyjne. Ich dalszy korzystny rozwój wymaga jednak od resortu oświaty całego szeregu działań programowych, organizacyjnych i legislacyjnych ułatwiających współpracę szkół z instytucjami, ośrodkami kultury i artystami działającymi na szczeblu lokalnym. Pozytywna ewolucja w tym zakresie dałaby dobrą podstawę do tworzenia na terenie szkół oryginalnych przedsięwzięć artystycznych o większej niż dotychczas atrakcyjności dla uczniów, a także stworzyła właściwe wsparcie dla ich własnych projektów w tym zakresie. Przykładów atrakcyjnych działań na tym polu oczywiście nie brakuje. Można tu przytoczyć chociażby projekty Centrum Edukacji Obywatelskiej opisane w inspirującej pracy Kulthurra. Zajęcia artystyczne w szkole. Materiały pomocnicze dla nauczycieli (K. Grubek, A. Mirska-Czerwińska (red.), Kulthurra. Zajęcia artystyczne w szkole. Materiały pomocnicze dla nauczycieli, Warszawa 2011, Centrum Edukacji Obywatelskiej, dostępna pod adresem:
http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/publikacja_kulthurra_materialy_pomocnicze_dla_nauczycieli_0.pdf).
Andrzej Białkowski Edukacja muzyczna: poszukiwanie nowej perspektywy,
w: Muzyka polska 2011. Raport roczny, Warszawa 2013