Geneza ruchu wykonawstwa zgodnego historycznie w Polsce
Wykonawstwo muzyki dawnej rozumiemy jako oparte na wiedzy o estetyce i praktyce wykonawczej, docelowo realizowane na instrumentach z epoki (lub ich kopiach).
Docelowo – ponieważ obejmuje także działania edukacyjne pogłębiające świadomość wykonawczą, dążące do wykonawstwa na instrumentach historycznych, lecz niewykluczające wykonawców wykorzystujących zdobywaną wiedzę w interpretacji zgodnej stylistycznie na instrumentach współczesnych. W Polsce ten właściwy dla zagadnienia sposób pojmowania i interpretacji muzyki dawnej (od najstarszej do romantycznej) zapoczątkowali: Zdzisław Szulc (założyciel Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu), jego uczeń i następca Włodzimierz Kamiński, Wanda Landowska, Stefan Sutkowski (Musicae Antiquae Collegium Varsoviense, 1957), Stanisław Gałoński (Capella Bydgostiensis, 1962, Capella Cracoviensis, 1970), Kazimierz Piwkowski (Fistulatores et Tubicinatores Varsovienses, 1964), Katarzyna Zachwatowicz, Zdzisław Skwara (Canor Anticus, 1970, prowadzony obecnie przez Marcina Zalewskiego jako zespół viol da gamba), a w dziedzinie zespołów wokalnych: Edmund Kajdasz (Cantores Minores Wratislavienses, 1966), Zofia Urbanyi-Świrska (I Musici Cantanti, 1966), Maciej Jaśkiewicz (Ars Antiqua, 1973).
Aktywne i skuteczne poszukiwania idiomu muzyki dawnej właściwego dla każdej epoki – wynikłe zarówno z odkryć teoretyków i budowniczych instrumentów, jak też artystycznej intuicji i wyobraźni wykonawców – rozpoczęto na przełomie lat 60. i 70. XX wieku w krajach Europy Zachodniej, szczególnie w Holandii, Belgii, Anglii, Austrii i Szwajcarii (Schola Cantorum Basiliensis). Dla artystów polskich chcących podążać podobną drogą jedyną szansą były zagraniczne studia muzyczne lub starania o wyjazdy na specjalistyczne kursy mistrzowskie. Takie starania, a w ich wyniku studia w Belgii, podjęła jako jedna z pierwszych Marta Kaczmarska. Po powrocie do Polski wraz z mężem Zygmuntem Kaczmarskim założyła w Krakowie w latach 80. zespół barokowy Fiori Musicali, zapraszając do współpracy muzyków tworzących już wcześniej Krakowski Consort Gambowy (Małgorzata Muzyka-Gołogórska, Bożena Hordziej, Marcin Krzyżanowski, Kazimierz Pyzik), a także muzyków z Warszawy, późniejszych członków Il Tempo (zał. 1990). W latach 70. i 80. za granicą studiowali również niemal wszyscy późniejsi kierownicy znanych zespołów powstałych w latach 1980–1990: w Szwecji Jacek Urbaniak (prowadzi od 1981 roku zespół Ars Nova), we Włoszech i Francji Władysław Kłosiewicz (wybitny solista klawesynista, prowadzi również zespoły barokowe Warszawskiej Opery Kameralnej i Narol Baroque), we Francji Marcin Bornus-Szczyciński (prowadzi od 1981 roku zespół Bornus Consort), w Anglii Jerzy Żak (kierownik łódzkich i warszawskich zespołów muzyki dawnej), w Rosji i Niemczech Agata Sapiecha (prowadzi od 1990 roku zespół Il Tempo), w Niemczech Marcin Zalewski (prowadzi od 1995 roku zespół Canor Anticus), we Francji, Niemczech i Holandii Marek Toporowski (od 1991 roku prowadzi zespół Concerto Polacco). Od roku 2000 prawie wszyscy polscy wykonawcy muzyki dawnej kształcą się na uczelniach i kursach zagranicznych (Holandia, Szwajcaria, Niemcy, Anglia, Francja, Austria, Skandynawia).
Agata Sapiecha Geneza ruchu wykonawstwa zgodnego historycznie w Polsce,
w: Raport o stanie muzyki polskiej, Warszawa 2011