Instytucje kultury w roku 2010

W myśl Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej zarówno organy administracji państwowej, jak i samorządowej tworzą instytucje kultury.

Największa liczba instytucji kultury (wszystkich typów tych instytucji liczonych łącznie) jest w województwie mazowieckim, na drugim miejscu pod względem liczebności instytucji kultury jest województwo małopolskie, następnie śląskie, wielkopolskie i podkarpackie. Województwa, w których jest najmniej instytucji kultury, to podlaskie, świętokrzyskie i lubuskie. Ogółem wśród polskich instytucji kultury przeważają bardzo znacząco biblioteki – nierzadko w małych miejscowościach to właśnie biblioteka pełni wszystkie funkcje kulturotwórcze, zajmując się nie tylko kwestiami czytelnictwa, lecz także organizując wystawy, zajęcia artystyczne lub koncerty. Druga co do liczebności grupa instytucji kulturalnych to domy i ośrodki kultury, trzecia – muzea. Instytucje prowadzące działalność artystyczną – w tym filharmonie, teatry operowe i teatry muzyczne – są najmniej liczne.

Życie muzyczne w Polsce nie opiera się wyłącznie na zespołach działających w ramach instytucji kultury lub w ich ramach. Szczególnie wśród orkiestr w kraju bardzo dużą rolę odgrywają zespoły inne niż instytucjonalne – wśród nich można wymienić zespoły Polskiego Radia SA, tj. Polską Orkiestrę Radiową i Orkiestrę Kameralną Polskiego Radia „Amadeus”, ponadto Warszawskich Solistów „Concerto Avenna”, zespół Arte dei Suonatori i wiele innych. Niniejsze zestawienie dotyczy jednak tylko instytucji kultury i niektórych aspektów ich finansowania.

1. Teatry operowe

W Polsce funkcjonuje 11 instytucjonalnych teatrów operowych – finansowanych ze środków budżetu państwa, samorządów lub przy współudziale tych dwóch źródeł. Wykaz tych teatrów wraz ze wskazaniem ich organizatorów bądź stron umowy w przypadku współfinansowania zawiera poniższa tabela.

Z budżetu państwa (w części 24, dział 921, rozdział 92106) na rok 2010 zaplanowano dla teatrów, w tym teatrów operowych (państwowego i współprowadzonych), łączną kwotę dotacji w wysokości 126 915 000 zł.

Z kolei dotacje organizatorów dla samorządowych (niewspółfinansowanych) teatrów operowych na działalność bieżącą wynosiły według planu na 2010 r. między 7 272 338 zł a 25 579 000 zł, co średnio daje 16 078 128 zł (dane finansowe powinny być w celach analitycznych ewentualnie zestawiane z innymi informacjami na temat funkcjonowania instytucji kultury, takimi jak stan zatrudnienia, liczba i rodzaj realizowanych przedsięwzięć itp. ; w przypadku teatrów operowych takie dane za lata 2007-2009 znajdują się w publikacji Teatry polskie 2007-2009 przygotowanej i opracowanej przez Stowarzyszenie Dyrektorów Teatrów). Jest to wartość liczbowa czysto orientacyjna, nieuwzględniająca faktycznego wykonania budżetu, które w wielu przypadkach ze względu na dotacje celowe na konkretne projekty mogły ulec zwiększeniu. Samorządowe instytucje kultury otrzymują również dotacje na wartościowe projekty artystyczne poprzez aplikację do Programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Przykładowo można obliczyć, że w 2010 roku w ramach Programów Ministra samorządowe teatry operowe otrzymały łącznie: 450 000 zł z Programu „Wydarzenia artystyczne” priorytet „Muzyka”, 300 000 zł z Programu „Fryderyk Chopin – Promesa” i 485 000 zł z Programu „Infrastruktura kultury”.

Z kolei suma dotacji od obu stron umowy w przypadku współprowadzonych przez województwa i Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego teatrów operowych mieści się wg planów na 2010 r. w przedziale między 9 685 714 zł a 23 786 000 zł, co średnio daje 18 065 378 zł. W liczonych razem kwotach dotacji obu stron umowy dotacja Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego stanowiła od 11,29 do 37,32% całej sumy. Czytając niniejsze dane, trzeba jednak uwzględnić, że do teatrów operowych wliczono także Operę i Filharmonię Podlaską – zgodnie z nazwą oraz rozdziałem klasyfikacji budżetowej (OiFP otrzymuje z budżetu państwa dotację w ramach działu 92106 „Teatry”) – która jednakże dotychczas miała repertuar prawie wyłącznie filharmonijny (i dysponowała bardziej adekwatnymi do jego realizacji środkami), natomiast działalność operową podejmie w pełni w momencie przeniesienia do nowej siedziby, tj. począwszy od roku 2012.

Z powyższych zestawień wynika statystycznie lepsza sytuacja finansowa współprowadzonych teatrów operowych w stosunku do teatrów marszałkowskich – przychody z racji otrzymywanych dotacji tych pierwszych są średnio o blisko 2 000 000 zł rocznie wyższe niż tych drugich.

Jednocześnie należy pamiętać, że instytucje współprowadzone nie mogą ubiegać się dotacje w ramach Programów Ministra – jednak wyłączając program „Infrastruktura kultury” oraz specjalne programy mające jednorazową edycję w związku ze specjalnymi wydarzeniami – takie jak Program „Fryderyk Chopin – Promesa”, w których wśród uprawnionych wnioskodawców znajdują się wszystkie, i państwowe, i samorządowe instytucje kultury. W 2010 roku dotacje dla państwowych i współfinansowanych instytucji kultury w ramach Programu „Fryderyk Chopin – Promesa” wyniosły 2 290 000 zł, a w ramach Programu „Infrastruktura kultury” – 400 000 zł.

2. Filharmonie

Wśród państwowych, samorządowych oraz współfinansowanych muzycznych instytucji kultury w Polsce znajduje się 25 filharmonii, z czego 1 finansowana jest w całości przez MKiDN, 12 finansowanych jest z budżetów wojewódzkich, 8 – miejskich, a 4 stanowią instytucje współfinansowane ze środków samorządowych i resortu kultury. Ich wykaz wraz ze wskazaniem ich organizatorów bądź stron umowy w przypadku współfinansowania zawiera poniższa tabela.

 

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego dysponował w 2010 r. 43 873 000 zł na dotacje dla państwowych oraz współfinansowanych filharmonii i orkiestr, tj. w części 24 budżetu, dział 921, rozdział 92108 (a zatem nie tylko wymienionych wyżej filharmonii – w tej grupie ujęta jest również dotacja i dla Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia, i dla orkiestry Sinfonia Iuventus – wykaz państwowych i samorządowych orkiestr znajduje się w kolejnym podrozdziale). W tej kwocie dotacje dla filharmonii stanowią 71,5 proc.

Średnia dotacja dla współfinansowanych filharmonii w roku 2010 wynosiła zgodnie z planami 8 813 726,60 zł (sumując środki od obu stron umowy), przy czym udział środków Ministra w pełnej kwocie dotacji stanowił od 16,07 do 34,11 proc. Suma łącznie liczonych kwot rocznych dotacji od wszystkich stron umowy dla filharmonii współfinansowanych mieści się w przedziale między 4 302 880 zł a 13 618 300 zł.

Wśród środków przekazywanych przez organizatorów dla samorządowych (niewspółfinansowanych) wojewódzkich filharmonii według planu na 2010 r. najniższa dotacja nie spada poniżej 3 000 000 zł, najwyższa zaś nie przekracza 13 000 000 zł, średnio zaś  wynosi 7 085 881,77 zł. Podobnie jak w przypadku teatrów operowych podane wartości liczbowe służą ogólnej orientacji i oparte są na planach budżetowych, nie zaś na sprawozdaniach z wykonania budżetu. Łącznie urzędy marszałkowskie planowały wydanie na dotacje dla swoich (tj. niewspółfinansowanych) filharmonii 92 116 463 zł.

Natomiast dotacje na działalność bieżącą filharmonii finansowanych z budżetów miejskich wynosiły zgodnie z planami na 2010 r. między 807 000 zł a 4 258 000 zł, co daje średnią wartość 3 282 062,50. Łącznie miasta planowały wydanie na swoje filharmonie 26 256 500 zł.

Samorządowe instytucje kultury otrzymują również dotacje na wartościowe projekty artystyczne poprzez aplikację do Programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Łącznie samorządowe filharmonie w 2010 roku w ramach Programów Ministra otrzymały: 590 000 zł z Programu „Wydarzenia artystyczne” priorytet „Muzyka”, 2 000 000 zł z Programu „Fryderyk Chopin – Promesa” i 1 077 000 zł z Programu „Infrastruktura kultury”.

Podobnie jak w przypadku teatrów operowych wśród filharmonii w statystycznie najlepszej sytuacji finansowej są filharmonie współprowadzone, dysponujące z tytułu dotacji ok. 1 800 000 zł rocznie więcej od filharmonii finansowanych z budżetów wojewódzkich i mniej więcej 5 531 000 zł więcej niż filharmonie miejskie. Dane te oczywiście mogą być traktowane wyłącznie orientacyjnie – w celu faktycznego określenia sytuacji różnych instytucji należy uwzględnić wiele innych informacji na ich temat, takich jak liczba zatrudnienia, wynagrodzenia, zaplecze infrastrukturalne, produkcje artystyczne itd.

Filharmonie współprowadzone nie mogą, tak jak współfinansowane teatry operowe, starać się o dotacje w ramach Programów Ministra – oczywiście poza programem „Infrastruktura kultury” i specjalnymi programami „okolicznościowymi” (Program „Fryderyk Chopin – Promesa” w 2010 r.). Na rok 2010 współfinansowane filharmonie otrzymały razem 940 000 zł z Programu „Fryderyk Chopin – Promesa” i 300 000 zł z Programu „Infrastruktura kultury”.


3. Orkiestry i inne zespoły

Wśród instytucji kultury w Polsce znajduje się 12 orkiestr, z czego jedna jest instytucją państwową, jedna – współfinansowaną wpisaną do rejestru Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a pozostałe to instytucje finansowane z budżetów miast (uwzględniono tylko orkiestry będące samodzielnymi instytucjami kultury, nie zaś zespoły działające w ramach filharmonii lub ośrodków, domów bądź centrów kultury). Ich wykaz wraz ze wskazaniem organizatora lub stron umowy zawiera poniższa tabela:

 

Powyższy zbiór jest na tyle niejednorodny, że analizowanie dotacji, jakimi dysponują te zespoły, nie wnosi żadnych dających się obiektywnie porównywać wartości. Niemniej jednak można w tym miejscu przypomnieć, że pełna kwota zaplanowana na 2010 r. w budżecie państwa z przeznaczeniem na dotacje dla państwowych oraz współprowadzonych filharmonii i orkiestr wynosiła 43 873 000 zł, z czego ok. 28,5 proc. to dotacje właśnie dla orkiestr (kwota ta w ciągu roku 2010 uległa zwiększeniu z uwagi na podpisanie nowego aneksu do umowy o warunkach współfinansowania Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w dniu 17 maja).

Wśród orkiestr znajdują się zarówno instytucje sposobem funkcjonowania bliskie orkiestrom filharmonii (w Toruniu, Płocku czy Zamościu), jak i instytucje o profilu przeważająco edukacyjnym – w Orkiestrze Kameralnej „Archetti” gra wielu uczniów szkół muzycznych II stopnia. Jeszcze inny profil ma Polska Orkiestra „Sinfonia Iuventus”, z jednej strony pełniąca pewne funkcje edukacyjne, z drugiej zaś – w zasadzie profesjonalna, w jej skład wchodzą bowiem i studenci, i absolwenci (do 30. roku życia) wyższych uczelni muzycznych (a zatem w pełni wykształceni, profesjonalni muzycy).

Osobną wreszcie kategorię stanowią Sinfonia Varsovia, NOSPR i Sinfonietta Cracovia, zespoły niemające na celu zastępowania filharmonii, poza tym z jednej strony związane z rodzimymi miastami, ale z drugiej – działające w skali ogólnopolskiej i szerszej.

Dodatkowego komentarza wymaga tu status i sposób funkcjonowania Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach. Zespół jako Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia funkcjonował od 1935 roku. Na mocy umowy z dnia 15 września 2005 roku między Ministrem Kultury, Polskim Radiem SA oraz Miastem Katowice NOSPR zyskał status współfinansowanej instytucji kultury. W momencie utworzenia finansowy udział Ministra Kultury w dotowaniu działalności bieżącej Orkiestry wynosił niewiele ponad 50 proc.  Aktualnie jednak na mocy aneksu podpisanego pomiędzy wszystkimi stronami umowy dnia 17 maja 2010 roku, m.in. z związku ze zmniejszonymi nakładami na NOSPR PR SA, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przekazał na działalność NOSPR w 2010 roku kwotę stanowiącą ponad 70 proc. sumy dotacji od wszystkich stron umowy, na 2011 rok zaś zobowiązał się do pokrycia ponad 80 proc. całej sumy dotacji. Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia wpisana jest do rejestru instytucji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i funkcjonuje na prawach instytucji państwowej.

Jeszcze innym zespołem jest Capella Cracoviensis, szczególnie z uwagi na aktualne jej profilowanie jako wykonawcy muzyki dawnej na historycznych instrumentach.

Wyjaśnienia domaga się brak w powyższej tabeli Orkiestry Kameralnej Miasta Tychy „Aukso” – jednego z ważnych zespołów orkiestrowych w Polsce. Aukso nie jest jednak samodzielną instytucją kultury, choć w istocie jest do pewnego stopnia finansowana przez miasto Tychy: przede wszystkim wszyscy członkowie zespołu są zatrudnieni na część etatu w tyskim Teatrze Małym, gdzie mieści się także siedziba orkiestry. Próby Aukso odbywają się również w teatrze, ale też w tyskim Zespole Szkół Muzycznych. Ponadto część projektów realizowanych przez orkiestrę finansowanych jest z budżetu Miejskiego Centrum Kultury w Tychach.

Oprócz orkiestr – symfonicznych i kameralnych – wśród samorządowych instytucji kultury znajdują się też inne zespoły instrumentalne i wokalne:

 

 

Poza wymienionymi wyżej zespołami – instytucjami kultury w miastach działa jeszcze wiele zespołów (orkiestrowych i wokalnych) w strukturach innych instytucji kultury, przede wszystkim domów i ośrodków kultury. Wśród niezwykle licznych przykładów można wymienić m.in.: Swarzędzką Orkiestrę Flażoletową przy Ośrodku Kultury w Swarzędzu, Zgorzelecką Orkiestrę Mandolinistów przy Miejskim Ośrodku Kultury w Zgorzelcu, Młodzieżową Orkiestrę Dętą oraz Chór Moniuszko przy Miejskim Domu Kultury w Czechowicach-Dziedzicach czy Sądecką Orkiestrę Symfoniczną przy Ośrodku Kultury w Nowym Sączu.

4. Teatry muzyczne i operetkowe

W Polsce funkcjonuje 9 instytucjonalnych teatrów muzycznych i operetkowych, wśród których 3 są wojewódzkie, 5 – miejskich i 1 współprowadzony przez miasto i województwo. Teatry muzyczne i operetkowe oraz ich organizatorów wymienia poniższa tabela:

Dotacje organizatorów dla teatrów muzycznych na działalność bieżącą wynoszą średnio 8 500 000 zł, przy czym dotacje te mieszczą się w przedziale między ok. 4 000 000 a 12 000 000 zł.

Teatry muzyczne i operetkowe nie należą do głównych beneficjentów Programów Ministra. W 2010 r. w ramach Programu „Wydarzenia artystyczne” priorytet „Muzyka” oraz w ramach Programu „Fryderyk Chopin – Promesa” teatry muzyczne otrzymały łącznie 400 000 zł dotacji.

Z powyższych zestawień wynika statystycznie lepsza sytuacja finansowa współprowadzonych teatrów operowych w stosunku do teatrów marszałkowskich – przychody z racji otrzymywanych dotacji tych pierwszych są średnio o blisko 2 000 000 zł rocznie wyższe niż tych drugich.

 

5. Pozostałe instytucje kultury o profilu muzycznym

Instytucjonalnie zorganizowane życie muzyczne w kraju opiera się także w wielu przypadkach na działalności muzycznych instytucji nieartystycznych – a zatem niemających zespołów artystycznych, lecz pełniących funkcje organizacyjne i promocyjne w stosunku do muzyki.

Wśród tych instytucji znajdują się:

W zasadzie wśród powyżej wymienionych instytucji kultury każda (lub niemal każda) stanowi odrębny typ i prowadzi sobie tylko właściwą działalność, najczęściej o charakterze promocyjnym, edukacyjnym, archiwizacyjnym i organizacyjnym, poprzez realizowanie rozmaitych projektów. Ciekawostką z rozmysłem uwzględnioną w tym zestawieniu jest Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, instytucja oczywiście nie o profilu muzycznym w dokładnym znaczeniu tego słowa, jednak wpisująca się w pejzaż kultury muzycznej w Polsce.

Poza wskazanymi instytucjami wiele innych, o profilu niemuzycznym, lecz bardziej ogólnym, realizuje liczne działania w zakresie muzyki oraz istotne dla całości życia muzycznego projekty. Dotyczy to zarówno instytucji podległych Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego, takich jak np. Narodowe Centrum Kultury, Instytut Adama Mickiewicza i Dom Pracy Twórczej w Radziejowicach, jak i instytucji samorządowych, takich jak Pałac Lubostroń, Centrum Kultury Dwór Artusa w Toruniu, Centrum Sztuki IMPART we Wrocławiu i wiele innych.

Chcąc zatem uzyskać pełny obraz kultury muzycznej w Polsce w jej zakresie związanym z funkcjonowaniem instytucji kultury, należałoby poddać szczegółowej analizie działalność wszystkich domów, ośrodków i centrów kultury, ponadto również innych instytucji o profilu niemuzycznym, w celu wskazania istniejących w ich ramach zespołów bądź organizowanych przez nie bardzo wielu wydarzeń muzycznych (w tym nie tylko o charakterze miejscowym czy regionalnym, lecz również o zasięgu ogólnopolskim, a nawet szerszym, jak Festiwal im. Adama Didura organizowany przez Sanocki Dom Kultury, Festiwal Sztuki Wokalnej im. Ady Sari i Festiwal Wirtuozerii i Żartu Muzycznego – obydwa organizowane przez Małopolskie Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu – festiwal Mazovia Goes Baroque organizowany przez Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” organizowany przez Ośrodek Promocji Kultury „Gaude Mater” w Częstochowie czy Festiwal „Jazz nad Odrą” organizowany przez Centrum Sztuki IMPART we Wrocławiu). Takie szczegółowe badanie wydatków byłoby również potrzebne w przypadku działań podejmowanych przez instytucje państwowe, takie jak wspomniane już wyżej Narodowe Centrum Kultury i Instytut Adama Mickiewicza – w planach i sprawozdaniach tych instytucji nie ma bowiem osobno wydzielonych wydatków na muzykę lub na inne sztuki.

Ogólnie jednak można określić, że zarówno wymienione w powyższej tabeli, jak i przywołane w tekście instytucje kultury (NCK czy IAM) finansowane są z budżetu państwa w ramach rozdziałów 92113 oraz 92114 („Centra kultury i sztuki” oraz „Pozostałe instytucje kultury”).

Zebrane dane na temat liczby i rozmaitości instytucji kultury realizujących pierwszoplanową misję muzyczną, zwłaszcza jeśliby dodać do nich w przyszłości dane o aktywności na polu muzyki instytucji niemuzycznych, a także – na temat działań pozainstytucjonalnych, wskazują wyraźnie, że zasadniczym problemem kultury muzycznej w Polsce oglądanej pod tym kątem nie byłaby zbyt mała liczba ani małe zróżnicowanie muzycznych przedsięwzięć, lecz raczej – ich rozproszenie, brak spójnego kierunku rozwoju, jak również brak powszechnej wiedzy na temat obrazu całości polskiej kultury muzycznej.

Kamila Stępień-Kutera Instytucje kultury,
w: Raport o stanie muzyki polskiej, Warszawa 2011

 

Kategorie

Finansowanie