Kategorie twórczości i wykonawstwa w muzyce jazzowej
Pojęcie twórcy w jazzie odbiega w znaczący sposób od tego, jak określamy je w dziedzinie akademickiej muzyki poważnej. Wiąże się to ze specyfiką artystycznej aktywności jazzmanów, w której proces kompozytorski jest bardzo ściśle związany z wykonawstwem. Można zaryzykować twierdzenie, że muzyk jazzowy to nie tyle kompozytor, choć przecież niemal każdy z nich jest autorem utworów, co wykonawca muzyki skomponowanej zarówno przez siebie, jak i innych twórców.
Jazz ze swojej natury jest dziedziną praktyczną, w której mniejsze znaczenie ma to, co wykonawca gra, niż to, w jaki sposób to robi. O kwalifikacjach jazzmana decyduje więc nie tyle sam proces kompozytorski, ile wykonawcza praktyka w obrębie konwencji i zdolność improwizatorska rozumiana jako umiejętność nieustannego kreowania rzeczywistości muzycznej.
Jazz, będący od wielu lat bardzo skodyfikowaną częścią muzycznej aktywności, jest – pomimo coraz bardziej rozmywających się granic stylistycznych – rodzajem muzyki o wyrazistych cechach. Niezbędne do jego zaistnienia elementy, jak podstawa bluesowa, przestrzeń harmoniczna z charakterystycznymi blue notes, specyficzna rytmika, określana jako swing, nacisk na oryginalny sposób wydobywania dźwięku oraz kształtowania frazy sprawiają, że o jazzie myślimy jako o zupełnie oryginalnej, intuicyjnie niemal rozpoznawalnej przestrzeni artystycznej.
W obszarze jazzu często także umieszcza się muzykę free improvised, która różni się od jazzu bardzo wyraźnie, mimo że główne ogniwa łączące ją z jazzem są bardzo silne (improwizacyjność, osobiste frazowanie i kształtowanie dźwięku) oraz tzw. yass – ruch, który w latach 90. nie dość, że silnie odświeżył polską jazzową scenę, to jeszcze wykształcił następne pokolenia muzyków niekiedy jeszcze śmielej poszerzających formuły improwizatorskie zarezerwowane do tej pory dla jazzu niemal na wyłączność.
Utarło się, by traktować muzykę jazzową jako istniejącą w obszarze muzyki rozrywkowej. Ogląd taki, mimo że głęboko zakorzeniony, wydaje się jednak wysoce nieścisły. Czasy, kiedy jazz można było rozumieć jako wyraz czystej rozrywki, minęły dawno temu, zanim gatunek ten w Polsce zdobył sobie uznanie kręgów profesjonalnych oraz publiczności. Dzisiaj obszary jazzowej twórczości, albo może lepiej byłoby powiedzieć – obszary odwołujące się do stylistyki jazzowej, stały się ogromną przestrzenią twórczej aktywności, co wyraża się nie tylko tendencjami do krzyżowania dalekich od jazzu stylów, wkraczania w obszar kinematografii i teatru, ale również stosowanym instrumentarium, wykorzystywanymi formami muzycznymi, liczebnością obsad zespołów. Stał się więc jazz, niegdyś hermetyczna i odrębna gałąź sztuki wykonawczej, propozycją obejmującą bardzo rozległy obszar muzycznej aktywności.
W polskiej muzyce jazzowej tendencje światowe widać bardzo wyraźnie. Artyści swoimi twórczymi propozycjami nie zaniedbują żadnego rodzaju jazzowej stylistyki. Dotyczy to zarówno fuzji jazzu z muzyką popularną – jak choćby smooth jazz czy znacznie od niego młodszy nu jazz, które należałoby raczej oddzielić od głównego pnia jazzowej estetyki i być może zarezerwować dla nich miejsce raczej w sferze pop – jak i mariaży z muzyką etniczną czy klasyczną.
Ów nurt, gdzie klasyka i jazzowa improwizacja walczą o wspólną przestrzeń, jest szczególnie silny, choć błędem byłoby postrzegać go jako wyjątkowe zjawisko w światowym jazzie. Wyjątkiem jest w tej kwestii jazzowe reinterpretowanie muzyki Fryderyka Chopina. Duża liczba tego rodzaju przedsięwzięć wydaje się charakterystyczna dla polskiej sceny jazzowej.
fragment tekstu: Maciej Karłowski Muzyka jazzowa,
w: Raport o stanie muzyki polskiej, Warszawa 2011