Konkursy folkowe i muzyki ludowej w roku 2012
Festiwale folkowe
Trzy spośród licznych festiwali folkowych w Polsce zawierają formułę konkursową. Konkurs Muzyki Folkowej w ramach Festiwalu Folkowego Polskiego Radia „Nowa Tradycja” stawia swoim uczestnikom regulaminowy wymóg wykonywania muzyki inspirowanej polską muzyką ludową lub tradycjami muzycznymi historycznych mniejszości narodowych i etnicznych zamieszkujących Polskę.
W 2012 roku do piętnastego już konkursu zgłosiło się 57 wykonawców, z których wyłoniono finałową czternastkę. Grand Prix – Nagrodę ufundowaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego otrzymał zespół Poszukiwacze Zaginionego Rulonu nawiązujący do tradycji mazurkowej, II nagrodę otrzymał zespół Sutari, a III nagrodę zespół Tsigunz Fanfara Avantura. Złote Gęśle, nagrodę dla najlepszego instrumentalisty, otrzymali muzycy zespołu Atom String Quartet.
Dwa pozostałe konkursy muzyki folkowej organizowane w Polsce nie mają już takich regulaminowych ograniczeń jak Nowa Tradycja, w związku z tym poza artystami sięgającymi po rodzime inspiracje biorą w nich udział np. liczne zespoły uprawiające tak popularną wśród polskich odbiorców folku muzykę celtycką.
Do najstarszych konkursów folkowych należy Scena Otwarta Mikołajków Folkowych – festiwalu organizowanego przez lubelskie środowisko związane z Akademickim Centrum Kultury „Chatka Żaka” i zespołem Orkiestra św. Mikołaja. W konkursie w ramach 22. Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Ludowej „Mikołajki Folkowe” w 2012 roku wzięło udział czternastu wykonawców. I miejsce zajął zespół Sutari, II miejsce zespół Lesja, a III zespół Angela Gaber Trio. Honorową Nagrodę im. Anny Kiełbusiewicz otrzymała Lesja Szulc, wokalistka zespołu Lesja.
Kolejnym festiwalem folkowym o formule konkursu jest Dragon Folk Fest w Poznaniu, projekt Fundacji Mały Dom Kultury, Subiektywnej Kolekcji Rękodzieła i Muzyki Etnoteka.pl oraz przyjaciół i współpracowników klubu Dragon. W 2012 roku główną nagrodę – Złotą Fujarę – zdobył zespół Lia Fail grający muzykę celtycką.
Warto dodać, że wszystkie trzy festiwale oprócz konkursu muzyki folkowej starają się też prezentować autentyczną muzykę tradycyjną – na festiwalu Nowa Tradycja podczas koncertu „Muzyka Źródeł”, na Mikołajkach Folkowych w ramach sceny „Pod Schodami”, także na Dragon Folk Fest prezentują się wiejscy muzycy – w 2012 roku był to m.in. Jan Gaca.
Folkowy Fonogram Roku
Polskie Radio jest organizatorem konkursu fonograficznego na najlepszą płytę z muzyką folkową wydaną w Polsce. Za najlepsze albumy (spośród 37 zgłoszonych) wydane w 2012 roku profesjonalne jury złożone z dziennikarzy zajmujących się tym gatunkiem muzyki uznało albumy Adieu Adama Struga i Nord Kapeli ze Wsi Warszawa (I miejsce) oraz Na Uschod projektu Ruta (II miejsce) i hurdu_hurdu Adama Olesia. Niezależne środowisko miłośników muzyki folkowej organizuje internetowy plebiscyt „Wirtualne Gęśle” – internauci biorący udział w plebiscycie (ponad 3 tys. głosujących) za najlepszy album (spośród 79) uznali płytę Nord Kapeli ze Wsi Warszawa.
Fonogram Źródeł. Płyty z autentyczną muzyką ludową
Od roku 2009 Polskie Radio w ramach festiwalu Nowa Tradycja, oprócz konkursu Folkowy Fonogram Roku, organizuje konkurs Fonogram Źródeł. Jego powołanie było wynikiem pojawiania się płyt z autentyczną muzyką ludową. Oprócz serii Polskiego Radia – 27 albumów z lat 1997–2009, w roku 2012 wznowionych jako cała kolekcji przy współpracy z Instytutem Muzyki i Tańca – ukazały się płyty z kolekcji nagrań Andrzeja Bieńkowskiego. Pierwsza z nich Ostatni wiejscy muzykanci (w 2001 roku) była dołączona do książki o tym samym tytule. Od 2007 roku Fundacja „Muzyka Odnaleziona” wydała już 11 albumów poświęconych polskiej muzyce ludowej, w których publikuje materiały z badań terenowych, wiejską muzykę i śpiewy, a także fotografie. Szczególne miejsce zajmuje seria fonograficzna IS PAN Folk Music Collection, w której ukazała się właśnie 8. pozycja – Pierwszy Podhalański Popis Konkursowy Ludowych Muzyk Góralskich. Zakopane 18̶–20 kwietnia 1952 – dwupłytowy album prezentujący archiwalny zapis fonograficzny konkursu kapel ludowych, który odbył się w sali teatralnej hotelu Morskie Oko przy Krupówkach dla uczczenia piętnastej rocznicy śmierci Karola Szymanowskiego. Poza wcześniejszymi płytami wydawnictwa In Crudo, Stowarzyszenia Krusznia, albumami wydawanymi przez badaczy i dokumentalistów (Ewę Sławińską-Dahlig, Julitę Charytoniuk), w tym roku na konkursie nagrodzone zostały po raz pierwszy również płyty wydane przez dwie placówki muzealne: Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prufferowej w Toruniu – Muzyka ludowa z Kujaw i Pałuk (nagrania dokonane w latach 1957–1966 przez Roderyka Lange) oraz Muzeum Okręgowe w Rzeszowie – Muzyka i śpiew ludowy Podkarpacia (dokonane przez Franciszka Kotulę i jego współpracowników w latach 1964–1974). Wśród nagrodzonych albumów tegorocznego konkursu Folkowy Fonogram Roku, do którego zgłoszono 12 krążków, obok płyty Wydawnictwa „Muzyka Odnaleziona” 3 x Gace. Mistrzowie/Uczniowie nagrodzony został również album Wydawnictwa „Stara Droga” Na rozstajnych drogach z muzyką regionu janowsko-biłgorajskiego ukazujący żywotność tradycji tego regionu w międzypokoleniowym przekazie. Od 2009 roku wzrasta poziom konkursu, zgłaszane są fonogramy wydawane prze środowiska lokalne (np. z okazji jubileuszy zespołów). Większość nagrodzonych w konkursie Fonogram Źródeł albumów powstało przy wsparciu finansowym Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Festiwale muzyki ludowej. Konkursy
Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym wciąż pozostaje najważniejszym wydarzeniem prezentującym ludowych muzyków i śpiewaków (pomimo krytyki wielu środowisk i często słusznych uwag dotyczących jego formuły). Znakomite efekty dało powołanie w 2011 roku nowej konkursowej kategorii folkloru rekonstruowanego. Jej laureatem w 2012 roku (zgłosiło się 9 uczestników) została m.in. Kapela „Gęsty Kożuch Kurzu” (Nagroda „Baszta”). Nagrody otrzymali również: Kapela „Kocirba” z Kolbuszowej, Zespół Śpiewaczy „Południce” z Białegostoku, Ania Chmiel – śpiewaczka z Wólki Ratajskiej z Lubelszczyzny, Witold Roy Zalewski – śpiewak z Poznania i Kapela Bornego z Podzamcza na Lubelszczyźnie. Formułę festiwalu wzbogacił klub festiwalowy Tyndyryndy (z bogatą ofertą warsztatów, koncertów, spotkań i potańcówek).
Do ważnych festiwali prezentujących muzykę autentyczną należą m.in.:
Tydzień Kultury Beskidzkiej (w tym roku odbędzie się 50. edycja) organizowany przez Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej (w ramach TKB odbywa się kilka imprez – Festiwal Folkloru Górali Polskich w Żywcu, Gorolski Święto w Jabłonkowie, Festyn Istebniański w Istebnej czy Wawrzyńcowe Hudy w Ujsołach).
Festiwal Folkloru Polskiego „Sabałowe Bajania – Konkurs Gawędziarzy, Instrumentalistów, Śpiewaków.
Karnawał Góralski w Bukowinie Tatrzańskiej – przegląd grup kolędniczych z terenu całej Polski oraz konkurs tańca góralskiego (zwłaszcza w Małopolsce odbywa się wiele lokalnych przeglądów kolędniczych, np. w Chrzanowie i w Mszanie Dolnej).
Festiwal „Wszystkie Mazurki Świata” z warsztatami muzycznymi, koncertami ludowych kapel i śpiewaczek, targowiskiem instrumentów i Konkursem „Stara Tradycja”, w którym w 2012 roku I miejsce zajął Sebastian Lesiak z Radomszczyzny, II miejsce – Kapela „Gęsty Kożuch Kurzu” (Łęczyckie, Łowickie), III miejsce ex aequo – Kapela „Kocirba” z Kolbuszowej na Rzeszowszczyźnie oraz Artur Witczak, dudziarz z Wielkopolski.
Wysoki poziom wykonawczy mają także inne konkursy, m.in.: Konkurs Muzyk Podhalańskich im. Tomasza Skupnia (którego celem jest kultywowanie bogatych tradycji wspólnego muzykowania górali z Podhala, Spisza, Orawy, Pienin i Zagórza), jak również odbywający się w ramach Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem Konkurs Kapel, Instrumentalistów i Śpiewaków Ludowych.
Najważniejsze wydarzenia edukacyjno-artystyczne 2012 roku to bezsprzecznie: Tabor w Becejłach, który odbył się na pograniczu polsko-litewskim, Festiwal „Na Rozstajnych Drogach”, którego celem jest kultywowanie zanikających tradycji muzycznych Ziemi Janowskiej i Roztocza Zachodniego, Tabor Lirnicki 2012, czyli polsko-ukraińska Akademia Muzyków Wędrownych w Narolu na Roztoczu oraz odbywający się po raz pierwszy w 2012 roku Festiwal „Galicja” w Gnojnicy na Rzeszowszczyźnie. Formuła tych wydarzeń jest modelowym wręcz przykładem łączenia działalności warsztatowej, koncertowej, wystaw, wykładów, zabaw tanecznych – przedstawiających lokalne tradycje w pełnym kontekście. Koncerty muzyki ludowej i rekonstruowanej organizowane są również podczas Festiwalu Folkowego Polskiego Radia „Nowa Tradycja”: koncert „Muzyka Źródeł – Kurpie” podczas 15. edycji przygotowywała we współpracy z RCKL dr Weronika Grozdew-Kołacińska. W nowym, odbywającym się co miesiąc cyklu koncertów Programu 2 – Radiowego Centrum Kultury Ludowej Muzyczna Scena Tradycji, organizowanych w Studiu im. Władysława Szpilmana, występują zarówno folkowi, jak i ludowi muzycy (Stanisława Czuper, Adam Strug, Witek Broda, Otako, Anna Broda, Kapela ze Wsi Warszawa).
Jakub Borysiak, Piotr Kędziorek, Anna Szewczuk-Czech, dziennikarze Radiowego Centrum Kultury Ludowej Muzyka tradycyjna
w: Muzyka polska 2012. Raport roczny [nieopubl.]