Międzynarodowa Trybuna Kompozytorów
W zakresie muzyki współczesnej najważniejszym forum informacji i wymiany radiofonii publicznych całego świata pozostaje Międzynarodowa Trybuna Kompozytorów (International Rostrum of Composers), organizowana od 1955 roku przez Międzynarodową Radę Muzyczną afiliowaną przy UNESCO. Jest ona przeglądem najnowszej twórczości kompozytorskiej prezentowanej przez radiofonie publiczne na świecie. Założyły ją w 1954 roku w Paryżu cztery radiofonie: francuska, szwajcarska, belgijska i niemiecka (radia heskiego we Frankfurcie). W następnym roku ujawniono dwa najwyżej punktowane („wyselekcjonowane”) utwory: I Symfonię Henriego Dutilleux i Muzykę kameralną Luciana Berio.
Do połowy lat 90. przesłuchania Trybuny odbywały się w paryskiej siedzibie UNESCO, pod koniec lat 90. w siedzibie Radio France, od roku 2000 przesłuchania organizowane są także w innych miastach: Amsterdamie, Wiedniu, Dublinie i Lizbonie. Podczas dorocznych sesji Trybuny typuje się najlepsze utwory, które rekomendowane do radiowych odtworzeń oraz koncertowych prezentacji przez radiofonie biorące poprzez swych przedstawicieli udział w Trybunie. Najwyżej punktowany utwór otrzymuje miano utworu wyselekcjonowanego, następnych dziesięć najwyżej punktowanych kompozycji tworzy grupę utworów rekomendowanych. Kolejności ich punktacji nie podaje się do publicznej wiadomości, traktując je jako równorzędne i publikując w kolejności alfabetycznej – według nazwisk kompozytorów. Z przedstawianych na Trybunie utworów wyodrębnia się dodatkowo listę utworów skomponowanych przez twórców poniżej 30. roku życia – w tej kategorii wskazuje się utwór wyselekcjonowany (z najwyższą punktacją) i dwa utwory rekomendowane. Utwory młodych kompozytorów punktuje się też niezależnie w kategorii ogólnej (bez względu na wiek). Ten schemat wyróżnień wraz z wprowadzeniem kategorii młodych kompozytorów ustabilizował się ostatecznie w roku 1979. Wcześniej limit wyróżnionych utworów nie był regulaminowo ustalony. Liczba radiofonii biorących udział w Trybunie systematycznie rosła – w latach 90. było to zazwyczaj 35–40 radiofonii publicznych z Europy, obu Ameryk, Azji i Australii, przedstawiających 65–75 utworów, i ta liczba utrzymuje się do dziś.
Na Trybunie utwory prezentują radiofonie publiczne. Aby utwór był punktowany, muszą wydelegować na jej posiedzenie swego przedstawiciela, który staje się automatycznie jurorem. Ma wtedy prawo przedstawić od jednego do trzech utworów podczas swej prezentacji, która nie może trwać dłużej niż 35 minut. W Trybunie biorą też udział radiofonie, które z różnych, zazwyczaj finansowych, względów, nie mogą wysłać swego delegata. Mogą wtedy na Trybunie przedstawić tylko jeden utwór o czasie trwania nie dłuższym niż 20 minut. Utwór taki nie jest punktowany, brany jest jednak pod uwagę przy odtwarzaniu kompozycji na antenach publicznych radiofonii.
Międzynarodowa Trybuna Kompozytorów jest szczególnym skrzyżowaniem przeglądu, festiwalu i konkursu. W konkursie utwory są punktowane i powstaje ich swoisty ranking. Jest więc pierwsze miejsce (utwór wyselekcjonowany) i rekomendowana dziesiątka. W myśl regulaminu radiofonie przystępujące do kolejnej edycji Trybuny powinny udokumentować wyemitowanie na swej antenie utworu zwycięskiego i dziesięciu innych z edycji poprzedniej. Jeśli radiofonia brała w niej udział, nie jest zobligowana do tego, by przedstawić całą rekomendowaną dziesiątkę – może dokonać innego wyboru. Jeśli w poprzedniej edycji Trybuny udziału nie brała, powinna umieścić komplet wyróżnień na swej antenie. To regulaminowa teoria – z praktyką bywa różnie. Praktyka weryfikuje punktowe, czysto statystyczne werdykty, i to ona ostatecznie rozdziela nagrody. Nagrodą jest określona liczba odtworzeń radiowych utworów na Trybunie przedstawionych. Utwór z nagrania prezentowanego podczas przesłuchań w Paryżu może zostać przez każdą radiofonię wyemitowany tylko raz.
W 1958 roku najwyżej punktowanym utworem było 5 Etiud Konstantyna Regameya, zgłoszone przez Radio Szwajcarskie. Polskie Radio po raz pierwszy wzięło udział w Trybunie w roku 1959, odnosząc wielki sukces najwyższymi punktacjami dla Muzyki żałobnej Witolda Lutosławskiego i Czterech esejów Tadeusza Bairda. Program 2 Polskiego Radia SA na liście utworów rekomendowanych przez Trybunę do nadań przez publiczne radiofonie umieścił w latach 1994–2010 (17 edycji) następujące utwory (19):
- 1994 Stanisław Krupowicz Fin de siècle na orkiestrę (zamówienie Programu 2), Paweł Szymański Miserere na głosy i instrumenty (zamówienie Programu 2)
- 1995 Paweł Mykietyn 3 for 13 na orkiestrę kameralną (zamówienie Programu 2) - I lokata w kategorii młodych kompozytorów (utwór wyselekcjonowany), Zbigniew Bargielski Trigonalia na akordeon, gitarę, perkusję i orkiestrę kameralną (zamówienie Programu 2)
- 1997 Zygmunt Krauze II Koncert fortepianowy
- 1998 Aleksander Lasoń Concerto festivo na skrzypce i orkiestrę
- 1999 Tadeusz Wielecki Concerto rebours na skrzypce i orkiestrę, Robert Kurdybacha Koncert gitarowy - rekomendacja w kategorii młodych kompozytorów
- 2000 Jerzy Kornowicz Figury w oplocie na orkiestrę kameralną
- 2001 Zbigniew Penherski Muzyczka na koniec wieku na zespół i taśmę
- 2003 Hanna Kulenty Koncert na trąbkę i orkiestrę (zamówienie Programu 2) – I lokata w kategorii ogólnej, Jacek Grudzień Ad Naan na wiolonczelę i komputer
- 2005 Krzysztof Knittel Koncert klawesynowy
- 2006 Wojciech Widłak Wziemięwzięcie
- 2007 Paweł Szymański Trzy pieśni do słów Trakla
- 2008 Paweł Mykietyn II Symfonia
- 2009 Magdalena Długosz Gemisatos, Ewa Trębacz things lost, things invisible
- 2010 Lidia Zielińska Siedem wysp Conrada
W statystyce liczby utworów rekomendowanych jedynie Radio France z 20 utworami najwyżej punktowanymi wyprzedza Program 2 Polskiego Radia. Warto tu zwrócić uwagę na okoliczności dodatkowe.
Kilkakrotnie już Radio France uzyskało rekomendacje dla utworów kompozytorów niebędących narodowości francuskiej, lecz we Francji przebywających na pobytach twórczych, np. jako composer-in-residence, otrzymujących francuskie zamówienia kompozytorskie i we Francji mających prawykonania swych utworów. Sceną prawykonań utworów zamówionych przez Radio France jest przede wszystkim festiwal Presances w Paryżu. Zarówno ten festiwal, jak i organizowany przez radio austriackie ÖRT festiwal Musikprotokol w Grazu, a także festiwal MärzMusik w Berlinie corocznie „produkują” prawykonania, z których można wybrać tak atrakcyjne pozycje, by mogły one ubiegać się na Trybunie o miano utworu rekomendowanego. Na liście polskich rekomendacji do Trybuny znajduje się zaledwie 5 utworów zamówionych przez Polskie Radio – programową siłę swych propozycji na przesłuchania Trybuny Polskie Radio czerpie w ostatnich latach przede wszystkim z programów "Warszawskiej Jesieni", przestając być producentem, a stając się raczej pośrednikiem czy przekazicielem.
* * *
Abstrahując w tym miejscu od działań Polskiego Radia, lecz na marginesie statystyki dotyczącej polskich laurów na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów, będącej przeglądem promującym autorów, warto wskazać na inne ważne nagrody uznawane za „muzyczne Noble” zarówno ze względu na prestiż, jak i na wysokość gratyfikacji. Na liście laureatów Nagrody Siemensa, najbardziej prestiżowej w dziedzinie muzyki, przyznawanej od 1973 roku, gdy nagrodzony został Benjamin Britten, znajduje się Witold Lutosławski, nagrodzony w 1983 roku. Polski kompozytor jest jedynym, który zdobył całą „koronę” muzycznych nagród: Grawemeyer Award w 1985, Polar Prize w 1993 i Kyoto Prize w 1993, przyznawaną w rytmie biennale w różnych dziedzinach twórczości artystycznej i działalności naukowej, gdzie w dziedzinie muzyki znalazł się w towarzystwie jedynie Oliviera Messiaena (pierwsza nagroda muzyczna w 1985 roku), Johna Cage’a, Iannisa Xenakisa, György Ligetiego, Nicolasa Harnoncourta i Pierre’a Bouleza. Ponadto w 1992 roku Grawemeyer Award otrzymał Krzysztof Penderecki.
fragment tekstu: Andrzej Chłopecki Przestrzeń kultury, czyli instytucje,
w: Raport o tanie muzyki polskiej, Warszawa 2011