Muzyka dawna na antenie Programu 2 Polskiego Radia
Ruch wykonawstwa historycznie poinformowanego (historically informed performance) rodził się jako alternatywa i kontrpropozycja wobec ówczesnego życia muzycznego. Zainteresowanie tzw. muzyką dawną (sięganie po zapominane utwory, jak też poszukiwanie sposobów właściwej interpretacji muzyki wykonywanej dotychczas w kontekście praktyk filharmonicznych lat 60. i 70.) jawiło się jako awangardowe i inspirujące – otwierało nowe perspektywy słuchania i myślenia o muzyce.
Ważną sceną wykonywania tego repertuaru i trybuną dla związanej z tym refleksji były od samego początku studia i anteny europejskich radiofonii publicznych. W Polskim Radiu pierwsze stałe cykle audycji poświęcone muzyce dawnej to połowa lat 70. Ewa Obniska przedstawiała niedostępne wówczas szerokiej publiczności nagrania zagranicznych zespołów, omawiając utwory w szerokim kontekście historycznym i kulturowym, skupiając się również na tłumaczeniu problematyki związanej z tym rodzajem wykonawstwa. Wiktor Aleksander Brégy prezentował pierwsze w dziejach fonografii rejestracje barokowych oper.
Po powrocie autorów do Polskiego Radia w 1991 roku (przerwa związana ze stanem wojennym) i przywróceniem Programowi 2 koncepcji radia autorskiego Ewa Obniska stworzyła Redakcję Muzyki Dawnej, wprowadzając do oferty programu pozycje poświęcone temu repertuarowi. W latach 90. były to stałe wieczorne audycje przedstawiające nowe nagrania światowe i już wówczas także polskie, audycje problemowe prowadzone przez zapraszanych do studia wykonawców (Agata Sapiecha, Marek Toporowski, Marcin Bornus-Szczyciński, Jacek Urbaniak, Barbara Świderska, Tomasz Dobrzański) związane z zagadnieniami praktycznymi. Od 1991 roku oferta pasma koncertowego (wówczas „Wieczór w Filharmonii”) poszerzona została o jedno cotygodniowe wydarzenie udostępnione w ramach współpracy w Europejskiej Unii Radiowej (odtworzenie lub transmisja). Nowatorskim pomysłem antenowym było przedstawianie muzyki dawnej w połączeniu z muzyką współczesną w stałych dwugodzinnych audycjach „Awangardowa muzyka dawna i nowa” (program Joanny Grotkowskiej i Magdaleny Łoś-Komarnickiej).
Muzyka dawna stanowiła także ważny temat specjalistycznych cyklów poświęconych historii muzyki, przygotowywanych przez grono muzykologów (np. „Dzieje muzyki w dźwięku”, „Duch polifonii średniowiecza”, „Drogi do Bacha” Bohdana Pocieja).
Program 2 proponował transmisje koncertów związanych z tematami kolejnych Dni Specjalnych Euroradia, przedstawiając europejskim słuchaczom muzykę staropolską w kontekście ówczesnej twórczości światowej, wykonywaną zawsze przez polskich artystów. Polską inicjatywą było stworzenie programu łączącego dawną i współczesną muzykę sakralną nawiązującego w twórczy sposób do cyklu Ordinarium missae – „Metamsza”, transmisja w sezonie koncertowym Euroradia.
Ważną częścią działalności Polskiego Radia w latach 90. była realizacja archiwalnych nagrań radiowych poświęconych muzyce staropolskiej, w większości dotąd niewykonywanej bądź nienagrywanej w sposób zgodny z założeniami wykonawstwa historycznie poinformowanego:
- kompozycje Mikołaja z Radomia, Piotra z Grudziądza, utwory z dawnych polskich tabulatur, Psałterz Mikołaja Gomółki, rękopis Jana z Jasiennej, Rondeaux Adama de la Halle, Cantigas de Santa Maria, muzyka współczesna na instrumenty dawne – zespół Ars Nova pod kierunkiem Jacka Urbaniaka;
- msze staropolskie Marcina Leopolity, Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego, Bartłomieja Pękiela – Il Canto pod kierunkiem Michała Straszewskiego;
- utwory Wacława z Szamotuł, Cypriana Bazylika, Mikołaja Zieleńskiego, Marcina Mielczewskiego, polska monodia sakralna – Bornus Consort pod kierunkiem artystycznym Marcina Bornus-Szczycińskiego;
- twórczość Adama Jarzębskiego, Marcina Mielczewskiego, Stanisława Sylwestra Szarzyńskiego, Kaspara Foerstera – Il Tempo pod kierunkiem Agaty Sapiechy;
- kompozycje Mikołaja Zieleńskiego, Grzegorza Gerwazego Gorczyckiego, Bartłomieja Pękiela – Concerto Polacco i chór Sine Nomine pod kierunkiem Marka Toporowskiego oraz Camerata Silesia pod kierunkiem Anny Szostak.
W wielu nagraniach muzyki polskiej wzięli udział także wybitni artyści zagraniczni, m.in.: Emma Kirkby – sopran, Simon Standage – skrzypce, Kai Wessel – kontratenor, zespół Pro Cantione Antiqua, Lucy van Dael – skrzypce i zaproszeni przez nią muzycy holenderscy.
W tym czasie w studiach radiowych zrealizowano nagrania repertuaru europejskiego w znakomitych interpretacjach polskich wykonawców, m.in. Władysława Kłosiewicza – klawesyn, Lilianny Stawarz – klawesyn, Olgi Pasiecznik – sopran.
W Studiu Koncertowym Polskiego Radia występowali najwybitniejsi artyści i zespoły światowej sceny muzyki dawnej, m.in.: The Tallis Scholars, The Hilliard Ensemble, The Sixteen, Gabrieli Consort & Players, Ensemble Gilles Binchois, Discantus, Alla Francesca, Marc Minkowski, Collegium Vocale Gent, La Petite Bande, Sonatori de la Gioiosa Marca, Midori Seiler, Amandine Beyer.
Długoletnią tradycją jest współpraca Programu 2 z festiwalami muzyki dawnej, takimi jak: Festiwal „Pieśń naszych korzeni” w Jarosławiu, Międzynarodowa Letnia Akademia Muzyki Dawnej w Wilanowie, Festiwal Muzyki Dawnej na Zamku Królewskim w Warszawie, „Muzyka dawna – persona grata”, „Muzyka w Raju” w Paradyżu, Misteria Paschalia w Krakowie (transmisje i rejestracje oferowane także Europejskiej Unii Radiowej).
Obecnie, oprócz stałej oferty koncertowej w „Filharmonii Dwójki”, audycji „Dawno, niedawno” Magdaleny Łoś-Komarnickiej oraz audycji Ewy Obniskiej „Musica Humana”, muzyka dawna przedstawiana jest także w specjalnych cyklach, jak np. „Haendel, pierwszy Europejczyk” w jubileuszowym roku kompozytora (cykl tworzony przez zespół autorów przez cały rok). Muzyka dawna znalazła się też w audycjach Piotra Orawskiego z cyklu „Lekcje muzyki” (wydane również w książce Lekcje muzyki: Średniowiecze i Renesans, wyd. KLE, 2009) i innych autorów (Jacka Hawryluka, Piotra Matwiejczuka, Adama Suprynowicza, Marcina Majchrowskiego).
Agata Sapiecha Muzyka dawna na antenie Programu 2 Polskiego Radia,
w: Raport o stanie muzyki polskiej, Warszawa 2011