Muzyka dawna w roku 2016
„Muzyka dawna” – ta trudno definiowalna, najpojemniejsza i zarazem chyba najbardziej zróżnicowana wewnętrznie kategoria, w której mieści się wiele wieków muzycznej działalności człowieka, spotyka się w Polsce z coraz większym uznaniem. Pod względem repertuarowym akcenty, podobnie jak w ubiegłych latach, rozkładały się nierównomiernie i tak jak dotychczas w programach festiwali, sal koncertowych i teatrów przeważała głównie muzyka pierwszej połowy XVIII wieku z Johannem Sebastianem Bachem i Georgiem Friedrichem Händlem na czele. Podobnie jak w ubiegłych latach inicjatywy dotyczące repertuaru wcześniejszego są pod względem liczbowym nieporównywalnie skromniejsze – nie pozwalając praktycznie na wybór tych najważniejszych.
„Muzyka dawna” wciąż obecna jest w Polsce głównie podczas festiwali. Abonamenty filharmonii mają z reguły charakter marginalny, tym bardziej więc warto już na wstępie wspomnieć o nowym abonamencie Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach. Instytucja ta w ubiegłym roku wprowadziła do repertuaru na stałe muzykę dawnych epok, nawiązując przy tym regularną współpracę ze stosunkowo młodą i błyskawicznie rozwijającą się {oh!} Orkiestrą Historyczną kierowaną przez Martynę Pastuszkę oraz Marcina Świątkiewicza.
Warto podać kilka przykładów pozytywnej tendencji, obserwowalnej w Polsce od lat, która w 2016 roku osiągnęła zdaje się największy jak dotąd rozmach. Jakkolwiek zapraszanie renomowanych artystów zagranicznych z przygotowanym już przez nich programem stanowi wciąż najmocniejsze punkty w wielu programach koncertowych, doniosłe znaczenie mają także wydarzenia przygotowane z częściowym, za to aktywnym udziałem rodzimych muzyków, dające większe możliwości rozwoju i promocji polskich artystów poza granicami kraju.
Praktykę tę stosują coraz częściej najważniejsze polskie festiwale. Warto wspomnieć choćby zeszłoroczne edycje festiwali: „Misteria Paschalia” i „Opera Rara” w Krakowie, Kromer Festival w Bieczu, „Pieśń Naszych Korzeni” w Jarosławiu czy wreszcie „Wratislavia Cantans” na Śląsku. Do tego sukcesu przyczyniły się zwłaszcza polskie orkiestry specjalizujące się tzw. wykonawstwie historycznym, m.in.: Capella Cracoviensis, wspomniana już {oh!} Orkiestra Historyczna, Arte dei Suonatori oraz Wrocławska Orkiestra Barokowa.
Z wybitnymi zagranicznymi solistami Capella Cracoviensis przygotowała prezentowaną w Polsce i za granicą premierę Adriano in Siria Giovanniego Battisty Pergolesiego. Wrocławska Orkiestra Barokowa przy udziale renomowanego niemieckiego zespołu wokalnego Cantus Cölln zaprezentowała koncert kantatowo-oratoryjny z muzyką Johanna Sebastiana Bacha. {oh!} Orkiestra Historyczna z udziałem solistów, m.in. z Czech dokonała pierwszego współczesnego scenicznego wystawienia opery Johanna Adolpha Hassego Arminio. Po premierze spektaklu podczas festiwalu „All’improviso” w Gliwicach zaprezentowano go jeszcze w Pradze i Ostrawie.
Przy okazji warto nadmienić, że w 2016 roku w Polsce odbyło się – poza festiwalami – stosunkowo niewiele wystawień oper barokowych. Jedynym teatrem operowym, który przygotował aż dwie premiery (Ariodante Geoga Friedricha Händla oraz La serva padrona Giovanniego Battisty Pergolesiego) była Warszawska Opera Kameralna. Również w Warszawie, podczas drugiego już Festiwalu Oper Barokowych „Dramma per Musica” doszło do scenicznego wykonania, po 300 latach zapomnienia, dzieła Leonarda Vinciego Semiramida riconosciuta. Polskimi oraz zagranicznymi solistami i Royal Baroque Ensemble zadyrygował Marco Vitale.
W ramach obchodów umownej rocznicy tzw. Chrztu Polski podjęto wiele muzycznych inicjatyw zainspirowanych tym wydarzeniem. Jednym z nich, stanowiącym efekt wieloletniej współpracy wybitnego francuskiego muzykologa i wykonawcy muzyki średniowiecznej Marcela Pérèsa z zespołami polskimi, był koncert pt. Chrzest Mieszka, księcia polskiego, który odbył się w płockiej katedrze z udziałem m.in. wspomnianego artysty oraz zespołu Jerycho kierowanego przez Bartosza Izbickiego.
Wymienione wcześniej orkiestry miały też duży wkład w edukację i popularyzację muzyki dawnej w ubiegłym roku. Kolejna edycja kursów mistrzowskich z udziałem muzyków z orkiestry Arte dei Suonatori odbyła się w Nowym Domu Sztuki w Radziejowicach. 1. Ogólnopolskie Warsztaty Stylu dla uczniów Szkół Suzuki w Nakle Śląskim współorganizowała {oh!} Orkiestra Historyczna. Poza tym warto wspomnieć o dorocznych kursach mistrzowskich odbywających się w Polsce od lat, takich jak Letnia Akademia Muzyki Dawnej w Poznaniu, Letnie Kursy Metodyczne Muzyki Dawnej i Forum Muzyki Dawnej w Warszawie, Akademia Muzyki Dawnej w Szczecinie.
Najważniejsze wydarzenia fonograficzne roku 2016 w kategorii „muzyka dawna” szczęśliwie nie obejmują tylko i wyłącznie repertuaru późnego baroku, wśród wyróżnionych tutaj albumów znajdą się bowiem kompozycje pochodzące z XVII, XVI i XV wieku, w większości silnie związane z historią muzyki polskiej.
Niewątpliwie najbardziej spektakularny sukces spośród wymienionych pozycji odniosło nagranie opery Giovanniego Battisty Pergolesiego Adriano in Siria dokonane przez polski zespół Capella Cracoviensis pod batutą Jana Tomasza Adamusa, a zarejestrowane dla wydawnictwa DECCA (028948300044). W gronie solistów znaleźli się wybitni zagraniczni śpiewacy, m. in. Franco Faggioli i Romina Basso. W realizację projektu zaangażował się Narodowy Instytut Audiowizualny.
Ogromną, uwieńczoną znakomitym efektem pracę wykonał też stacjonujący w Bazylei zespół La Morra, prowadzony przez polskiego lutnistę Michała Gondko. Album zespołu Petrus Wilhelmi de Grudencz. Fifteenth-century music from Central Europe (Schola Cantorum Basiliensis / Glossa GCD 922515) poza kompozycjami Piotra z Grudziądza zawiera utwory innych XV-wiecznych twórców – zarówno znanych (np. Mikołaja z Radomia), jak i anonimowych – związanych z Europą Centralną.
Znakomity brytyjski zespół wokalno-instrumentalny The Sixteen w 2016 roku wydał kolejny już album w serii zadedykowanej dawnej muzyce polskiej. Tytuł i okładka płyty Helper and Protector: Italian Maestri in Poland zwracają uwagę na osobę króla Zygmunta III Wazy. Muzycy zarejestrowali kompozycje trzech włoskich twórców działających pod jego patronatem: Luki Marenzia, Vincenza Bertolusiego oraz Aspirilia Pacellego. Ta czwarta już płyta brytyjskiego zespołu z muzyką polską wydana przez jego własne wydawnictwo Coro (COR 16141) nie powstałaby, gdyby nie wysiłek polskich muzykologów-edytorów, w tym przypadku zwłaszcza Barbary Przybyszewskiej-Jarmińskiej, która dokonała odkrycia zawartej na płycie mszy Marenzia Super Iniquos odio habui. Jej edycja ukazała się również w 2016 roku nakładem wydawnictwa Liber Pro Arte.
Nakładem wytwórni K617 ukazał się czteropłytowy album Salve Festa Dies L’éclat de la musique sacrée en Pologne au temps de la dynastie Vasa (K617 CDB006.4), z nagraniami dawnej muzyki polskiej w wykonaniu francuskiego zespołu Les Traversées Baroques prowadzonego przez Étienne'a Meyera. Box, poza trzema monograficznymi płytami wydanymi w ubiegłych latach, zawiera również nową płytę Vari concerti sacri, na której zarejestrowano kompozycje, m.in. Stanisława Sylwestra Szarzyńskiego, Franciszka Liliusa i Marcina Mielczewskiego. Trzy powyższe projekt powstały we współpracy z Instytutem Adama Mickiewicza.
Do ważniejszych nagrań muzyki dawnej w 2016 roku z udziałem zarówno muzyki polskiej, jak i polskich wykonawców zaliczyć można jeszcze co najmniej kilka płyt. Pierwsza z nich to nagranie utworów Bartłomieja Pękiela pod dyrekcją Andrzeja Kosendiaka (Narodowe Forum Muzyki im. Witolda Lutosławskiego / CD Accord 19691381). Druga, pt. Virgini Mariae Laudes, to trzecia płyta z serii z muzyką kapeli rorantystów wawelskich zarejestrowana przez męski zespół wokalny Gregorianum kierowany przez Berenikę Jozajtis. W 2016 roku ukazała się także kolejna płyta z repertuarem kapeli klasztoru jasnogórskiego w Częstochowie - Musica Claromontana vol. 58 (Musicon). Tym razem utrwalono kompozycje Amando Ivančića. Solistom towarzyszy {oh!} Orkiestra Historyczna kierowana przez Martynę Pastuszkę oraz Marcina Świątkiewicza. Świątkiewicz – realizujący partię basso continuo także we wspomnianym albumie z Pergolesim – wziął również udział w nagraniu Kunst der Fuge Johanna Sebastiana Bacha u boku m.in. Rachel Podger kierującej zespołem Brecon Baroque (Channel Classics 38316).
Tak jak w ubiegłych latach prace polskich badaczy dawnej kultury muzycznej w Polsce i poza jej granicami zaowocowały licznymi publikacjami edytorskimi i katalogowymi. Obszerną monografię zatytułowaną Amandus Ivanschiz. His Life and Music. With a Thematic Catalog of Works (wyd. Musica Iagellonica) wydał krakowski muzykolog Maciej Jochymczyk (jest to rozszerzony przekład jego książki poświęconej Ivančićowi wydanej wcześniej w języku polskim). Ważną i starannie przygotowaną publikacją jest Katalog tematyczny utworów w siedemnastowiecznych tabulaturach organowych z legnickiej kolekcji Bibliotheca Rudolphina (wyd. Biblioteka Narodowa). Autorką tomu jest Elżbieta Wojnowska, która nie doczekała wydania książki za jej życia. Jej pracę dokończył i uzupełnił Tomasz Jeż. Pod redakcją Marcina Konika ukazał się tom studiów pt. Monografia zespołu muzycznego oraz katalog muzykaliów klasztoru ss. benedyktynek w Staniątkach (wyd. Musica Iagellonica). Publikacja wpisała się obchody 800-lecia istnienia tego najstarszego w Polsce klasztoru żeńskiego.
Wśród licznych edycji krytycznych, które ukazały się w ubiegłym roku, szczególne miejsce zajmuje wydanie opera omnia Stanisława Sylwestra Szarzyńskiego, przygotowane przez krakowskiego badacza i muzyka Marcina Szelesta. Dwutomowa edycja ukazała się w ramach serii wydawniczej „Monumenta Musicae in Polonia” (wyd. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk). Wraz z powyższym tomem wydawnictwo rozpoczęło upowszechnianie efektów pracy autorów edycji szerszemu gronu badaczy i wykonawców poprzez publikowanie edycji w wolnym dostępie online (w tym przypadku są tą głosy wokalne i partie instrumentalne).
W ostatnich dniach roku 2016 opublikowany został pierwszy tom nowej serii wydawniczej „Fontes Musicae in Polonia”, zrealizowany w ramach międzynarodowego projektu „Repertuar muzyczny Towarzystwa Jezusowego w Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1565–1773)”. Autorką faksymilowej edycji Ars et praxis musica, Graduale pro exercitatione studentium, Antiphonale ad psalmos Sigismundusa Lauxmina jest Jūratė Trilupaitienė (Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, publikacja dostępna jest również za darmo online).
W ramach serii „Thesaurus Musicae Gedanensis” (wyd. Akademia Muzyczna w Gdańsku) pod numerem 1 wydano kompozycje Bernardina Borlaski zachowane w zbiorze Accentus musicalis. Autorkami edycji są Danuta Szlagowska i Danuta Popinigis.
W roku 2016 ukazały się kolejne trzy tomy serii „Musica in Ecclesia Cathedrali Cracoviensi Audita” (wyd. Musica Iagellonica). Na pierwszym z nich znalazły się dwie msze ad imitationem z rękopisu Kk I.1, jedna z nich niewiadomego autorstwa, Josquina des Prez lub Krzysztofa Borka, druga Pierre’a Certona. Zgodnie z tradycją poprzednich tomów do edycji dołączona jest płyta z przykładami muzycznymi zarejestrowana przez męski zespół wokalny Gregorianum kierowany przez Berenikę Jozajtis. Kolejny tom zawiera dwie msze Tomasza Szadka i również wzbogacony jest o nagrania w wykonaniu zespołu Gregorianum. Trzeci zeszyt zawiera edycję Oficjum i Mszy o św. Janie Jałmużniku zapisanych w rękopisie krakowskim z początków XVI wieku. Tym razem przykłady dźwiękowe przygotował zespół Jerycho kierowany przez Bartosza Izdebskiego.
W dziesięciu zeszytach Sonia Wronkowska opublikowała odnalezione przez nią w 2005 roku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu nieznane dotąd kompozycje kameralne Carla Friedricha Abela, Johanna Christiana Bacha oraz Andreasa Lidla. Zeszyty ukazały się w niemieckim wydawnictwie Walhall Edition. Wybrane utwory zostały zaprezentowane w listopadzie 2016 roku w Royal College of Music w Londynie. Koncert poprzedził wykład wprowadzający odkrywczyni tych cennych rękopisów.
W 2016 roku zakończył się międzynarodowy projekt HERA “Music migrations in the early modern age: the meeting of the European East, West and South”. Brali w nim udział muzykolodzy z różnych krajów, w tym Polski. Polską grupą kierowała dr hab. Barbara Przybyszewska Jarmińska, profesor Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. W tym samym roku rozpoczął się kolejny, trzyletni projekt HERA: “Sound Memories: The Musical Past in Late-Medieval and Early Modern Europe”. Obok badaczy z uniwersytetów z Cambridge, Utrechtu, Heidelbergu i Pragi znaleźli się muzykolodzy pracujący w Instytucie Sztuki PAN. Warszawską grupą kieruje dr hab. Paweł Gancarczyk, prof. IS PAN.
Bartłomiej Gembicki
2017-05-21