Podstawowe akty prawne regulujące obszar prawa kultury

Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi obecnie obszar prawa kultury są:

1. ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (DzU z 2001 r. nr 13, poz.123, z późn. zm.);

2. ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (DzU z 1997 r. nr 5, poz. 24, z późn. zm.)

3. ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (DzU nr 85, poz. 539, z późn. zm.)

4. ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych (DzU nr 152, poz. 722, z 2003 r., nr 130, poz. 1188 oraz z 2008 r. nr 171, poz. 1056),

5. ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o kinematografii (DzU nr 132, poz. 1111, z późn. zm.)

6. ustawa z dnia 16 lipca 1987 r. o państwowych instytucjach filmowych (DzU z 2007 r. nr 102, poz. 710, oraz z 2009 r. nr 98, poz. 817),

7. ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 162, poz. 1568, z późn. zm.).

W przypadku muzyki zastosowanie ma pierwsza i najbardziej fundamentalna z wymienionych ustaw, tj. ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której tekst jednolity zmieniany był już dziesięciokrotnie, co ogłaszano kolejno w: DzU z 2002 r. nr 41, poz. 364, z 2003 r. nr 96, poz. 874, nr 162, poz. 1568 i nr 213, poz. 2081, z 2004 r. nr 11, poz. 96 i nr 261, poz. 2598, z 2005 r. nr 131, poz. 1091 i nr 132, poz. 1111, z 2006 r. nr 227, poz. 1658 oraz z 2009 r. nr 62, poz. 504. Ustawa reguluje przede wszystkim działalność kulturalną w jej zakresie instytucjonalnym, określając ramy działalności kulturalnej i mecenatu państwa, wskazując podmioty uprawnione do prowadzenia działalności kulturalnej oraz główne formy organizacyjne tej działalności.

Ponadto sytuuje działalność kulturalną wobec działalności gospodarczej, reguluje kwestie konieczne do utworzenia instytucji kultury, jak również jej zlikwidowania, ponadto opisuje postępowanie w przypadku łączenia, rozdzielania lub przekazywania instytucji kultury innemu organizatorowi. W ustawie znajdują się też rozstrzygnięcia dotyczące statutu instytucji kultury, tworzenia jej regulaminu organizacyjnego, wpisania instytucji do rejestru prowadzonego przez organizatora, a także sposobu powoływania i odwoływania dyrektora instytucji, jak również czasu pracy w instytucjach kultury, zasad gospodarki finansowej tych instytucji oraz ich podstawowych zadań.

Ustawa, poza kompleksowo opisanymi kwestiami związanymi z funkcjonowaniem instytucji kultury, uwzględnia też zagadnienia związane z nagrodami i odznaczeniami przyznawanymi przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (w tym opisuje zasady przyznawania odznaki honorowej „Zasłużony dla Kultury Polskiej” i Medalu „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”). Wreszcie ustawa określa też zasady organizowania imprez artystycznych i rozrywkowych.

Aktualnie w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego w wyniku wieloetapowych prac obejmujących konsultacje społeczne, dwukrotne uzgodnienia międzyresortowe, dwukrotne uzgodnienia Komitetu Stałego Rady Ministrów oraz uzgodnienia Rady Ministrów stworzony został projekt tej ustawy w sposób kompleksowy zmieniający wiele spośród dawnych zapisów ustawy. Jej projekt stanowi pokłosie między innymi Kongresu Kultury zorganizowanego w 2009 roku w Krakowie i wiele spośród jej zapisów oparło się na rekomendacjach obradujących tam osób.

Nowelizacja ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej została złożona w Sejmie (numer druku 3786), gdzie została przedstawiona przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego na posiedzeniu 4 lutego 2011 r. W dniu 14 kwietnia 2011 r. prace nad propozycją nowelizacji zakończyła podkomisja nadzwyczajna do rozpatrzenia rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw, poprzedzająca skierowanie projektu do sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu.

Ponieważ wciąż trwają prace nad ustawą, należy wziąć pod uwagę, że nie wszystkie jej niżej opisane elementy muszą znaleźć się w ostatecznej wersji – inne zaś mogą jeszcze ulec zmodyfikowaniu. Do najważniejszych i najszerzej omawianych zmian proponowanych w ustawie należą (zgodnie z projektem założeń z dnia 28 maja 2010 r.):

1. wprowadzenie podziału instytucji kultury na instytucje artystyczne (dla których wyróżnikiem jest sezonowy rytm pracy oraz fakt posiadania stałego zespołu artystów wykonawców) i na pozostałe instytucje kultury (do których zaliczyć należy uprzednie instytucje upowszechniania kultury);

2. zmiana zasad powoływania dyrektorów instytucji kultury – w ramach tej zmiany umożliwiono stosowanie dwóch rodzajów kontraktów, tj. kontraktów dyrektorskich (w instytucjach artystycznych kontrakty te trwałyby od 3 do 5 lat, natomiast w pozostałych instytucjach kultury – do 7 lat) i kontraktów menedżerskich (umożliwiających zawarcie kontraktu zarówno z osobą fizyczną, jak i z osobą prawną na podstawie przepisów prawa zamówień publicznych – przy czym obowiązywałby tryb zamówienia w drodze negocjacji z ogłoszeniem bądź negocjacji bez ogłoszenia, rozważany jest ponadto tryb zamówienia z wolnej ręki). Należy podkreślić, że forma powierzenia zarządzania instytucją przez osobę prawną w dotychczas obowiązującej ustawie była teoretycznie możliwa, dopiero teraz jednak będzie ona możliwa także praktycznie dzięki uwzględnieniu zasad wynikających z ustawy o zamówieniach publicznych. I w przypadku kontraktów dyrektorskich, i menedżerskich istotnym elementem ustaleń między organizatorem instytucji a obejmującym ją kierownictwem będzie spisanie umowy uwzględniającej warunki współpracy obu stron;

3. otwarcie możliwości łączenia różnych form organizacyjnych w ramach jednej instytucji kultury – możliwość ta jednak jest ograniczona w przypadku bibliotek i muzeów. W obydwu przypadkach decyzję o połączeniu musi poprzedzić odpowiednio opinia Krajowej Rady Bibliotek i właściwej Biblioteki Wojewódzkiej oraz Rady ds. Muzeów. Decyzja o połączeniu biblioteki z innymi formami organizacyjnymi działalności kulturalnej ma być podejmowana za zgodą ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Ponadto połączenie w przypadku i muzeum, i biblioteki ma być dokonane bez uszczerbku dla działalności i wypełniania misji przez instytucję;

4. podpisywanie umów o współprowadzeniu instytucji (np. przez organizatora samorządowego i ministra ds. kultury i dziedzictwa narodowego) na czas określony – co otwiera drogę do aktualizujących umowę ustaleń i negocjacji;

5. zmiana systemu pracy w instytucjach kultury – przepis stanowiący jedną z konsekwencji podziału instytucji kultury na instytucje artystyczne i inne instytucje kultury. W tych pierwszych, podobnie jak to będzie miało miejsce w przypadku systemu pracy dyrektora, obowiązywać będzie sezonowy system pracy pracowników artystycznych, zatrudnianych na czas określony, na okres od jednego do pięciu sezonów artystycznych, z możliwością wnioskowania przez pracownika o zawarcie umowy na czas określony po 15 latach zatrudnienia na zasadach opisanych powyżej (przy czym czas 15 lat nie musi być przepracowany w tej samej instytucji, może też być przerywany). Zmienione przepisy będę dotyczyły wyłącznie nowo zatrudnianej kadry, zatem dotychczas zawarte umowy na czas nieokreślony będą obowiązywały nadal. Z punktu widzenia stabilizacji życiowej zatrudnianych w systemie sezonowym pracowników artystycznych należy podkreślić, że trwały stosunek pracy (tj. umowa na czas nieokreślony) jest z jednej strony długoterminowym gwarantem dochodów dla pracownika, z drugiej strony zaś nie jest to gwarancja stuprocentowa, ponieważ umowa taka może być w każdej chwili rozwiązana przy uwzględnieniu odpowiedniego okresu wypowiedzenia. Natomiast rodzący obawę o niestabilność system sezonowy stanowi jednak zobowiązanie pracodawcy, który teoretycznie nie może zwolnić pracownika przed terminem upływu kontraktu – chyba że inne zapisy zawrze w umowie (która może obejmować np. informację, że można ją rozwiązać z dwutygodniowym wyprzedzeniem);

6. Projekt ustawy zakłada regulację jednoczesnej pracy w instytucji kultury i na rzecz innych podmiotów – by prowadzić działalność na rzecz innych podmiotów artysta zobligowany byłby do uzyskania zgody pracodawcy, ponadto pracodawca miałby prawo uzyskania rekompensaty od tegoż podmiotu, w razie gdyby z powodu zajęcia pracownika poniósł straty (koszty zastępstwa, odwołania koncertu lub spektaklu). Intencją ustawodawcy jest doprowadzenie do sytuacji, gdy równolegle, bez przewagi żadnej ze stron, będą funkcjonowały dwie grupy artystów, ci zatrudnieni w systemie sezonowym w instytucjach kultury i ci pracujący na wolnym rynku. Zatrudnienie na etacie w instytucji artystycznej, podkreśla się w komentarzu do projektu, nie jest jedyną obligatoryjną formą pracy artysty-wykonawcy. Jako alternatywę do tego sposobu zatrudnienia wskazuje się w projekcie: produkcje filmowe, telewizyjne, seriale wielosezonowe, reklamy. Nie budzi natomiast zastrzeżeń jednoczesna praca w instytucji kultury i w edukacji, choć również w tym przypadku konieczne jest wedle dotychczasowych zapisów w projekcie formalne uzyskanie zgody pracodawcy w instytucji kultury. W kwestii pracy i sposobu wynagradzania w instytucjach artystycznych ustawa reguluje też szczegółowo takie kwestie, jak premie czy termin, w jakim powinny być przedłużane lub wypowiadane umowy sezonowe, co stanowi dla obu stron dodatkowe zabezpieczenie przed nagłym zerwaniem kontraktu.

Kamila Stępień-Kutera Ramy prawne,
w: Raport o stanie muzyki polskiej, Warszawa 2011

Kategorie

Finansowanie