Polscy kompozytorzy w roku 2016
W dzisiejszej muzyce polskiej trudno byłoby mówić o dominacji pewnej postawy estetycznej tak, jak niegdyś można było wskazać na przewagę zainteresowań sonorystyką bądź fascynację prostotą lub tendencjami neoromantycznymi.
Zwrot w stronę tradycji, jaki dokonał się w twórczości Krzysztofa Pendereckiego lub Eugeniusza Knapika (w listopadzie 2016 roku, z udziałem solistów i Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia odbyło się prawykonanie jego Canticum puerorum, oratorium poświęconego dzieciom uwikłanym w wojny dorosłych), bądź swoista forma dialogu z tradycją, jaką znamy z muzyki Pawła Szymańskiego, to postawy nadal oddziaływujące na wielu młodszych kompozytorów. Niemniej obraz muzyki polskiej, zwłaszcza widziany z zagranicy, w dużym stopniu kształtują obecnie twórcy wpisujący się w nowe trendy, których wyróżnikiem może być:
szerokie stosowanie elektroniki i multimediów, rozszerzonych technik instrumentalnych, mikrotonów, instalacje, wykraczanie w stronę obszarów „nieakademickich” czy nawet muzyki „relacyjnej”.
Dobra znajomość nowszych technik kompozytorskich nie musi wiązać się z postawą awangardową – przykładem mogą być tu choćby utwory Pawła Mykietyna czy młodszego, urodzonego w roku 1984 Andrzeja Kwiecińskiego, który w roku 2016 zwrócił na siebie uwagę utworami łączącymi nowoczesność z odwołaniami do muzyki renesansu i baroku. Paweł Mykietyn, podobnie jak wcześniej Paweł Szymański, osiągnął w Polsce status jednego z najwybitniejszych twórców, niemniej w Europie Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych najlepiej rozpoznawalną postacią generacji po Lutosławskim, Pendereckim i Góreckim stała się niewątpliwie Agata Zubel. Miarą jej sukcesu może być choćby fakt, że jako pierwsza polska kompozytorka i kompozytor może pochwalić się zamówieniem utworu ze strony paryskiego Ensemble Intercontemporain.
Międzynarodowe uznanie zdobywają dziś twórcy reprezentujący postawy radykalne – wspomnieć tu należy przede wszystkim o Jagodzie Szmytce, kompozytorce poszerzającej rozumienie terminu „muzyka”, której utwory są często wykonywane w wielu krajach przez wielu wykonawców. Niemniej z polskiej perspektywy trudno byłoby mówić o jakiejś przewadze tendencji awangardowych – nadal sporą część współczesnego repertuaru, jaki można usłyszeć w polskich salach koncertowych, tworzą twórcy tacy, jak Piotr Moss, Paweł Łukaszewski, Mikołaj Górecki lub Tomasz Jakub Opałka – kompozytor o bogatym, mimo młodego wieku, doświadczeniu symfonicznym, którego muzykę można poznać m.in. dzięki niedawno wydanej monograficznej płycie Emerge (Warner Classics).
Młodzi i nieco starsi kompozytorzy, których dokonania w ostatnich latach warto odnotować, to m.in. Rafał Zapała (ur. 1975) – muzyk wszechstronny, działający także jako pianista, perkusista i specjalista od live electronics, nie stroniący od związków z rockiem i sceną „alternatywną”. Znaczna część jego twórczości w ostatnich latach to instalacje (m.in. pokazane w Poznaniu Sensorium) i formy multimedialne (wystawiony w Nowym Teatrze spektakl Anaesthesia). W Poznaniu działa również Artur Kroschel (ur. 1973) – twórca muzyki estetycznie bliskiej utworom Salvatore Sciarrina i Helmuta Lachenmannna, dyrektor artystyczny festiwalu „Poznańska Wiosna Muzyczna”. Zapała i Kroschel są także inicjatorami powstania i szefami artystycznymi specjalizującego się w muzyce współczesnej zespołu Sepia Ensemble.
Szymon Stanisław Strzelec (ur.1990) dał się poznać m.in. dzięki Duetowi na orkiestrę symfoniczną i elektronikę, wykonanemu na festiwalu „Musica Electronica Nova” i skomponowanemu wspólnie z Piotrem Roemerem (ur. 1988). Obaj twórcy mieszkają i działają w Krakowie. Interesująco zapowiada się również kompozytorska kariera mieszkającej w Warszawie Nikolet Burzyńskiej (ur. 1989). W roku 2016 jej muzykę można było usłyszeć m.in. dzięki Orkiestrze Muzyki Nowej pod dyrekcją Szymona Bywalca, która wykonała utwór Mirage. Spośród młodych warszawskich twórców warto również zwrócić uwagę na Piotra Tabakiernika (ur. 1986), kompozytora zainteresowanego mikrotonowością, spektralizmem i improwizacją.
Młodzi kompozytorzy uczestniczyli w programie „Kompozytor-rezydent” Instytutu Muzyki i Tańca: Ignacy Zalewski (Filharmonia Świętokrzyska im. Oskara Kolberga), Szymona Godziemba-Trytek (Chór Polskiego Radia) i Paweł Hendrich (Orkiestra Muzyki Nowej). Program polega na prezentacji minimum trzech dzieł wybranego twórcy podczas sezonu artystycznego danej instytucji muzycznej. Podstawową częścią programu jest zamówienie i prawykonanie jednej nowej kompozycji.
W stymulowaniu twórczości kompozytorskiej ważną rolę odgrywa Program Zamówień Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, którego operatorem jest Instytut Muzyki i Tańca. Piąta edycja programu umożliwiła realizację 76 projektów – szeroki zakres programu w znaczący sposób przyczynił się do ożywienia twórczości kompozytorskiej oraz poprawy warunków pracy twórców.
Organizowanych w lecie w latach 80. i 90. przez Polskie Towarzystwo Muzyki Współczesnej międzynarodowe kursy dla młodych kompozytorów miały niemałe znaczenie dla kształtowania się postaw i umiejętności młodych twórców. Ich tradycję kontynuują organizowane corocznie od roku 2013 w Domu Pracy Twórczej w Radziejowicach Międzynarodowe Kursy Kompozytorskie SYNTHETIS. Mają na nich miejsce wykłady i indywidualne spotkania kursantów z wybitnymi twórcami. W latach poprzednich byli to Mauricio Sotelo, Miguel Azguime, Mauro Lanza, Cezary Duchnowski, Agata Zubel, Paul Patterson, Chen Yi, Simon Steen-Andersen, Martijn Padding, Philippe Manoury, Zhou Long, Paweł Hendrich. W roku 2016 organizatorem kursów była Fundacja Ogrody Muzyczne. Wykłady i indywidualne konsultacje z uczestnikami przeprowadzili Mark Andre (Francja/Niemcy), Martin Bresnick (USA), Zygmunt Krauze (Polska) oraz Johannes Kreidler (Niemcy). Kursanci uczestniczyli także w warsztatach dotyczących komputerowych technik kompozytorskich, prowadzonych przez Wojciecha Błażejczyka oraz odbyli indywidualne zajęcia z artystami-rezydentami, członkami niemieckiego E-MEX Ensemble. Dyrektorem artystycznym Kursów jest Zygmunt Krauze.
Krzysztof Kwiatkowski
2017-05-04