Przemysł fonograficzny w roku 2013

Autor:

Katarzyna Korzeniewska

Rok 2013 to dla polskiej fonografii kolejny rok transformacji. Kluczowe zmiany dotyczyły zarówno całego ekosystemu medialnego, w którym funkcjonuje fonografia, jak i struktury głównych graczy w branży, a także praktyk odbiorczych.

Po nieznacznym wzroście przychodów fonografii w 2012 roku, rok kolejny okazał się mniej szczęśliwy i zakończył się spadkiem wpływów o 3,9 % (15 miliardów USD)[1] w skali globalnej i o 4,7% w odniesieniu do wartości rynku polskiego (243 mln PLN).

Powodem spadków przychodów branży jest nieustanne kurczenie się rynku nośników fizycznych. Jest to nadal dominujący segment wpływów w Polsce, w 2013 roku odpowiedzialny za ponad 70% przychodów. Jednak od lat wartość sprzedaży nośników fizycznych spada, jest to tendencja wyraźna i stała. W Polsce wartość sprzedaży płyt CD w 2013 roku była niższa o 12,5% w porównaniu  do 2012 r, na świecie ten spadek wyniósł 11,8 %. Warto jednak zaznaczyć, że  fonografia w wymiarze globalnym opiera się  już tylko w połowie na sprzedaży nośników fizycznych. Polskie wpływy z synchronizacji wyniosły w 2013 roku ok. 2,5 mln PLN[2]. O 16% wzrosła także wartość opłat z tytułu wykorzystania muzyki oraz opłat od tzw. czystych nośników, osiągnęły one ponad 34 miliony PLN[3] (z czego 24 miliony pochodzą z public performance).[4]

Choć cała branża zanotowała spadek przychodów, to stale rosną wpływy związane z dystrybucją cyfrową muzyki.

W Polsce w 2013 roku wartość tego segmentu rynku wzrosła w stosunku do 2012 roku o 45% i wyniosła ok. 33 miliony PLN[5]. Najistotniejszym czynnikiem wpływającym na sposób masowej dystrybucji i konsumpcji muzyki był rozwój serwisów strumieniowych. W 2013 roku przychody światowego przemysłu muzycznego związane ze streamingiem dynamicznie wzrosły o 51.3 %, choć nadal to ściągnięcia stanowią o 67% wpływów z dystrybucji cyfrowej[6]. W Polsce do obecnych wcześniej istotnych graczy na rynku strumieniowej konsumpcji muzyki czyli Dezzer, Wimp i Muzo dołączył w 2013 roku skandynawski serwis Spotify. Słuchanie muzyki za pośrednictwem tych wygodnych i dostępnych serwisów możliwe jest co do zasady w dwóch wariantach: płatnym (forma subskrypcji) lub bezpłatnym, ale ograniczonym limitem lub związanym z koniecznością odsłuchiwania reklamy. Rozpowszechnienie streamingu wpływa na popularyzowanie legalnego dostępu do treści. Według badań[7]  zleconych przez WIMP, a w 2013 roku po raz pierwszy przeprowadzonych także w naszym kraju, 40 proc. Polaków dopuszcza odpłatność za streaming muzyki. Jak zauważają autorzy raportu[8], uśrednione wyniki ze wszystkich pięciu krajów pokazują, że zaledwie 25% respondentów byłaby skłonna zapłacić za dostęp do utworów.  37% respondentów z Polski wskazało, że w 2013 roku co najmniej raz w tygodniu odtwarzać będzie muzykę w serwisach streamingowych. Jednocześnie 65% założyło, że co najmniej raz w tygodniu będzie słuchać płyty CD. Europejscy respondenci w tym badaniu wskazywali jako ulubione gatunki pop i rock[9].

Warto zwrócić także uwagę na rozwój możliwości monetyzowania treści fonograficznych poprzez reklamy związane z ich obecnością w serwisach audio-video np. YouTube. W 2013 roku pojawiła się także polska wersja światowego serwisu VEVO, założonego w 2009 roku przez wydawców fonograficznych (Universal, Sony i EMI) serwisu prezentującego teledyski. Vevo było wcześniej obecne w Polsce, funkcjonując w kooperacji z YouTube, od tego roku ma natomiast charakter autonomiczy. W 2013 roku na świecie użytkownicy  serwisu obejrzeli wideoklipy 55 miliardów razy[10].

Rynek muzyki cyfrowej w Polsce, porównanie roku 2013 do 2012

źródło: Newsletter ZPAV z dn.14 kwietnia 2014

Internet jest coraz istotniejszym kanałem dystrybucji również muzyki, w której szczególną rolę odgrywa jakość dźwięku, np. klasyki i jazzu. W 2013 roku rozpoczął działalność pierwszy polski serwis sprzedający pliki w jakości FLAC (często w wyższych niż standardowe 44 kHz/16 bitów rozdzielczościach) - Gaude.pl. Serwis streamingowy Deezer we współpracy z wytwórniami Deutsche Grammophon (DG), Decca i Accord stworzył aplikację, za pośrednictwem której fani muzyki poważnej mogą słuchać klasycznych utworów. W serwisie znajdują się katalogi wytwórni Universal.

W zorganizowanym przez Instytut Muzyki i Tańca i Polskie Centrum Informacji Muzycznej badaniu rynku fonograficznego zgromadzono dane o funkcjonowaniu w 2013 roku 230 podmiotów wydających muzykę w Polsce[11].

Jak ustalono w raporcie, jest to zbiór niezmiernie zróżnicowany: od wielkich, skoncentrowanych na osiąganiu zysku światowych koncernów, po kierujące się misją inicjatywy prywatne lub instytucjonalne, które nie wydają muzyki na zasadach rynkowych. Przykładem takiego nowatorskiego działania w obrębie cyfrowej dystrybucji jest  serwis Trzejkompozytorzy.pl - projekt Narodowego Instytutu Audiowizualnego (NInA), zawierający 300 utworów oraz 950 artykułów poświęconych życiu i twórczości Witolda Lutosławskiego, Henryka Mikołaja Góreckiego i Krzysztofa Pendereckiego. Dostęp do tego serwisu jest bezpłatny.

Do ZPAV należą wydawcy głównie o orientacji rynkowej, w 2013 roku było to ok. 40 firm fonograficznych, które pod względem wartości sprzedanych nagrań dźwiękowych obejmowały łącznie ok. 80% polskiego rynku muzycznego[12]. Kluczowe biznesowe znaczenie dla polskiej fonografii od lat ma jednak grupa wielkich koncernów, które operują na całym świecie, tzw. majors.

W 2013 roku zakończył się proces transformacji przedstawicielstw majorsów i oficjalnie na rynku wydawców muzyki pozostały 3 globalne koncerny: Warner Music Group, Universal Music Group i Sony Music Entertainment. Szacuje się, że wpływy tych trzech firm istotnie przekraczają 50% przychodów całej polskiej branży fonograficznej i ich pozycja jest nadal bardzo silna. W 2013 roku Warner Music Group stał się właścicielem Parlophone Music Poland. Prezes i dyrektor generalny Parlophone Music Poland (PMP) został mianowany na stanowisko dyrektora generalnego Warner Music Poland (WMP), a także prezesa Warner Music Eastern Europe. W wyniku połączenia tych podmiotów, trzeci z majorsów funkcjonuje w Polsce pod nazwą Warner Music Poland.

Najbardziej rozbudowane dane o sprzedaży fizycznych albumów w sieci sklepów muzycznych w Polsce prezentuje lista OLIS, tworzona przez Instytut TNS Polska. Według niej wśród 20 najlepiej sprzedających się w 2013 roku płyt 17 było autorstwa polskich artystów, a zaskakująco wiele z nich, bo aż 9 wydały niezależne wytwórnie fonograficzne[13]. Produkcje krajowe były bardziej popularne niż zagraniczne - 48 płyt w pierwszej setce to płyty polskich wykonawców. 18 składanek i 5 albumów z muzyką filmową, z czego 3 to soundtracki argentyńskiego serialu Violetta[14]. Warto zaznaczyć, że w 2013 roku stosunkowo dużym zainteresowaniem cieszyły się rodzime wydawnictwa hip hopowe. Klasyka odpowiadała w 2013 roku średnio za 6,87% przychodów polskiej branży fonograficznej[15].

W zestawieniu TOP 10 utworów najczęściej pobieranych z sieci znalazły się z kolei tylko 2 polskie piosenki. Ranking ten zmonopolizował także jeden wydawca: Universal Music Polska, który dystrybuował wszystkie z 10 najpopularniejszych utworów w wersji cyfrowej[16]. Powiązana z Universal Music Polska wytwórnia Magic Records dominowała z kolei w przygotowanym przez serwis Djpromotion.pl zestawieniu najczęściej granych utworów w polskich dyskotekach, na kolejnych miejscach były utwory z Universal Music Polska, Sony Music Entertainment Poland, My Music Group i Warner Music Poland[17].

Na rynku fonograficznym coraz bardziej rozpoznawalną marką są Europejskie Targi Muzyczne „Co jest grane”, które odbyły się w 2013 roku już po raz trzeci, a także Międzynarodowy Festiwal Poducentów Muzycznych „Soundedit”. Jednak największą międzynarodową imprezą branży muzycznej jak co roku były targi MIDEM.

Warty odnotowania jest fakt, że w 2013 roku nagrodę Midem Classical Award przyznano Krzysztofowi Pendereckiemu, który poprowadził wykonanie swojej kompozycji Siedem bram Jerozolimy. Do sukcesów rodzimej muzyki w roku 2013 należy także w zaliczyć nagrodę International Classical Music Awards, najbardziej prestiżowe wyróżnienie w świecie klasycznej fonografii, przyznane nagraniu opery Verbum nobile Stanisława Moniuszki, w wykonaniu szczecińskiej Opery na Zamku. Album wydała wytwórnia DUX. Za sprawą tego wydawcy pojawił  się na rynku także wyjątkowy, jedyny komplet symfonii Krzystofa Pendereckiego, w interpretacji Polskiej Orkiestry Sinfonia Iuventus pod dyrekcją samego kompozytora.

Rok 2013 to także obchody Roku Lutosławskiego, w ramach których miało miejsce ponad półtora tysiaca przedsięwzięć artystycznych i naukowych[18]. Dzięki specjalnemu programowi Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Lutosławski 2013 – Promesa” powstało 60 wydawnictw nutowych, książkowych i płytowych[19]. W ramach programu ukazało się kilkanaście płyt związanych z Witoldem Lutosławskim, w tym: El Derwid. Plamy na słońcu (CD Accord Music Edition), Lutosławski (Opera na Zamku w Szczecinie, DUX), Witold Lutosławski w SACD. Vol. 2 (BeArTon), Opera Omnia (Filharmonia Wrocławska im. Witolda Lutosławskiego, CD Accord), a także albumy Lutosławski. Songs and carols, Lutosławski. Works for piano, Lutosławski. Chamber works (DUX), Witold Lutosławski. Kolory życia, kolory muzyki (Bielskie Towarzystwo Muzyczne), Piosenki nie tylko dla dzieci (Sony Music Polska, Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu)[20].

Polskie firmy fonograficzne wydające muzykę tradycyjną były w 2013 z kolei obecne na międzynarodowych targach muzyki świata WOMEX. W trakcie XVI edycji Festiwalu Folkowego Polskiego Radia „Nowa Tradycja” doroczną nagrodę Fonogram Źródeł dla wydawcy muzyki z tego nurtu przyznano Instytutowi Sztuki Polskiej Akademii Nauk za dwie antologie nagrań archiwalnych dokonanych w latach 50. XX wieku: Pierwszy Podhalański Popis Konkursowy Ludowych Muzyk Góralskich. Zakopane 18-20 kwietnia 1952 oraz Pamiątki przeszłości z archiwum wydobyte. Pieśni i muzyka Kielecczyzny. Rok 2013 to także rok, w którym radykalnie odmieniona poprzez redukcję liczby kategorii została formuła przyznawanych przez Akademię Fonograficzną Nagród Muzycznych Fryderyk.

Od początku przemysłowi muzycznemu towarzyszy debata o ochronie własności intelektualnej[21], jednak od rozpowszechnienia się Internetu i formatów cyfrowych, jest ona szczególnie gorąca. W 2013 roku Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako platformę do dyskusji na ten temat powołał Forum Prawa Autorskiego[22]. W celu popularyzowania koncepcji ochrony własności intelektualnej powołano w 2013 roku również Stowarzyszenie Kreatywna Polska, do którego dołączyło wielu przedstawicieli przemysłu fonograficznego, na którego czele stanął Prezes Związku Kompozytorów Polskich. Niemal równolegle trwała także intensywna debata o śmiałych założeniach Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji do ustawy o otwartych zasobach publicznych, która zaowocowała wycofaniem się rządu z prac nad projektem tej ustawy[23].

Wartym odnotowania jest fakt, że w 2013 roku po złożono wniosek o rejestrację Zawodowego Związku Muzyków RP, a sąd takowej odmówił[24]. W wyniku wielu debat i dyskusji w środowiskach twórców, wykonawców i producentow treści w 2013 roku udało się natomiast po raz pierwszy ustalić wspólną tabelę stawek w zakresie odtwarzania. Została ona zatwierdzona przez Komisję Prawa Autorskiego i dotyczyła  następujących organizacji:

1. Związek Producentów Audio Video (ZPAV)
2. Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
3. STOART
4. Stowarzyszenie Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych SAWP
5. Związek Artystów Scen Polskich (ZASP)
6. Stowarzyszenie Filmowców Polskich
7. Stowarzyszenie Twórców Ludowych
8. Stowarzyszenie Aktorów Filmowych i Telewizyjnych

Być może jednak najistotniejsza zmiana na polskim rynku fonograficznym pozostała niezauważona. 1 listopada 2013 minął bowiem termin implementacji Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/77/UE z dnia 27 września 2011 roku dotyczącej zmiany dyrektywy 2006/116/WE w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, która to dyrektywa wydłuża czas ochrony zarówno utrwaleń wykonań artystycznych, jak i fonogramów do 70 lat po nastąpieniu odpowiedniego wydarzenia[25]. I choć nie udało się zawartych w niej norm poddać transpozycji do polskiego porządku prawnego w terminie, to bez wątpienia zmiana ta będzie mieć najbardziej długofalowe skutki dla polskiego przemysłu fonograficznego.

Katarzyna Korzeniewska Przemysł fonograficzny,
w: Muzyka polska 2013. Raport roczny, Warszawa 2014

[1] Za: http://www.ifpi.org/global-statistics.php (dostęp: 01.08.2014).

[2] Dane przekazane autorce przez ZPAV.

[3] Newsletter ZPAV z dn. 14.04.2014.

[4] Ibidem.

[5] Newsletter ZPAV z dn. 14.04.2014.

[6] IFPI Digital Music Report 2013, IFPI 2014, s. 17.

[7] New Music Streaming Survey Shows Trends in Europe - Usage and Willingness to Pay Continue to Increase, za: http://www.marketwatch.com (dostęp: 23.06.2014).

[8] Ibidem.

[9] Ibidem.

[10] Vevo U.K. Music Video Viewership Report za: http://www.completemusicupdate.com (dostęp: 07.07.2014).

[11] P. Gałuszka, K. Korzeniewska, K. Wyrzykowska, A. Jagiełło-Skupińska, Rynek fonograficzny w Polsce 2011/2012, IMIT, POLMIC, ZKP, Warszawa 2013, s. 130 za: http://imit.org.pl (dostęp: 01.07.2014).

[12] Por. http://www.zpav.pl/onas/cotojestzpav.php (dostęp: 07.07.2014).

[13] Newsletter ZPAV z dn. 14.02.2014.

[14] Ibidem.

[15] Na podst. danych z Newslettera ZPAV.

[16] Newsletter ZPAV z dn. 13.03.2014.

[17] http://djpromotion.com.pl (dostęp: 23.06.2014).

[18] Lutosławski 2013 – Promesa Raport, IMiT, Warszawa 2014, s. 7, za: http://imit.org.pl (dostęp: 08.08.2014).

[19] Ibidem.

[20] Pełna lista wszystkich rejestracji zob.: ibidem, s. 24-30.

[21] W 2013 roku obchodzono również 95. rocznicę powstania Stowarzyszenia Autorów ZAiKS . W 1918 roku nosiło ono nazwę Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych, a stworzyli je sami twórcy, w celu ochrony prawa autorskiego.

[22] Minister powołał Forum Prawa Autorskiego, 31.01.2013, MKIDN, za: http://www.mkidn.gov.pl (dostęp: 10.07.2014).

[23] Założenia do projektu ustawy o otwartych zasobach publicznych, za: http://bip.kprm.gov.pl (dostęp: 23.06.2014).

[24] Polskim muzykom potrzebny jest związek zawodowy, za: http://www.solidarnosckatowice.pl (dostęp:23.06.2014).

[25] por. P. Gałuszka, K. Korzeniewska, K. Wyrzykowska, A. Jagiełło-Skupińska, Rynek fonograficzny w Polsce 2011/2012, IMIT, POLMIC, ZKP, Warszawa 2013, s. 43 za: http://imit.org.pl (dostęp: 01.07.2014).