Twórczość kompozytorów polskich w repertuarze instytucji muzycznych w roku 2012
Filharmonie
W żadnej z filharmonii twórczość kompozytorów polskich nie stanowi wiodącego nurtu programowego. Nie jest to oczywiście zarzut, jedynie stwierdzenie stanu rzeczy. Żaden świadomy odbiorca kultury muzycznej nie pragnąłby zresztą takiego ograniczenia. Polskie instytucje muzyczne działają (albo powinny się starać działać) w europejskim obiegu kulturowym i z tego punktu widzenia udział muzyki polskiej stanowi dopełnienie obrazu ogólnej kultury muzycznej naszego kontynentu i świata. Niemniej jednak nie można oprzeć się wrażeniu, że repertuary zespołów orkiestrowych budowane są wokół zaledwie kilkunastu dzieł z dorobku kompozytorów polskich.
Chopin, Moniuszko i Wieniawski, jeśli chodzi o wiek XIX, otwierają ten ranking popularności, absolutnie nie do pobicia w roku 2012 byli również Karłowicz i Szymanowski oraz Kilar, Lutosławski i Penderecki. Reszta nazwisk, choć lista nie jest krótka, to twórcy, którzy reprezentowani byli znacznie rzadziej lub w pojedynczych przypadkach: Bacewicz, Baird, Czarnecki, Dobrzyński, Elsner, Gablenz, H.M. Górecki i M. Górecki, Krenz, Kurpiński, Janiewicz, Laks, Lessel, Lipiński, Łuciuk, Noskowski, Nowowiejski, Maciejewski, Maklakiewicz, Mirecki, Morawski, Moss, Mykietyn, Ogiński, Paderewski, Rathaus, Spisak, Statkowski[i], Stojowski, Szabelski, Szałowski, Tansman, Twardowski, Zarzycki, Żeleński.
Do najpopularniejszych dzieł (jeśli chodzi o liczbę wykonań) należały: koncerty Fryderyka Chopina (15 wykonań w całym kraju[ii]), Henryka Wieniawskiego (10 wykonań[iii]) i Karola Szymanowskiego (8 wykonań[iv]), a także Serenada na smyczki op. 2 Mieczysława Karłowicza (co najmniej 9 wykonań)[v]. Warto w tym miejscu zauważyć, że utwory Fryderyka Chopina pojawiały się w programach recitali pianistów organizowanych przez poszczególne instytucje[vi] oraz w programach koncertów kameralnych[vii], także w opracowaniach i aranżacjach[viii]. W żadnym przypadku nie odnotowano pełnego, dwuczęściowego recitalu pianistycznego, poświęconego tylko muzyce Chopina, nawet w Filharmonii Narodowej. Jeśli chodzi o wykonania koncertów Chopina, to I Koncert e-moll op. 11 pojawił się w programie 31 maja, ale był to jeden z czwartkowych „koncertów dla młodzieży”, dodatkowo z udziałem orkiestry Sinfonia Iuventus, a nie Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Narodowej. Czyżby to fala odreagowania Roku Chopinowskiego 2010? Filharmonia Narodowa jest jednak miejscem wyjątkowym – muzyczną wizytówką kraju – czy może pozwolić sobie na nieobecność twórczości Chopina na swoich afiszach?
Nie najgorzej w skali całego roku było z prezentacją innych niż wspomniane wyżej Koncerty skrzypcowe dzieł Karola Szymanowskiego. W programach koncertów pojawiły się wszystkie jego symfonie i inne utwory. Po I Symfonię f-moll op. 15 sięgnęła orkiestra Filharmonii Świętokrzyskiej (9.11), II Symfonię B-dur i III Symfonię „Pieśń o nocy” wykonała orkiestra Filharmonii Krakowskiej (odpowiednio: 27/28.01 i 2/3.03), a IV Symfonię „Koncertującą” Filharmonia Podlaska (2.03) i Filharmonia Dolnośląska (13.04). Można również było usłyszeć Uwerturę koncertową E-dur[ix] oraz fragmenty baletu Harnasie[x] czy Etiudę b-moll w transkrypcji orkiestrowej. Także poematy symfoniczne, Koncert skrzypcowy oraz Symfonia „Odrodzenie” Mieczysława Karłowicza chyba na stałe zadomowiły się w repertuarach filharmonicznych[xi].
Dzieła kompozytorów polskich pojawiały się najczęściej w sąsiedztwie utworów kompozytorów obcych. Zdarzały się także – co bardzo cieszy – monograficzne koncerty złożone wyłącznie z muzyki polskiej. 20 i 21 stycznia solistów i zespoły Filharmonii Narodowej poprowadził Krzysztof Penderecki, a w programie tych dwóch abonamentowych wieczorów wykonane zostały jego utwory: Psalmy Dawida, Hymn do św. Adalberta, Trzy pieśni chińskie, Hymn do św. Daniiła, Chorał Cieszyński, Przebudzenie Jakuba oraz Kadisz. Na szczególną jednak uwagę zasługują pod tym względem Świętokrzyskie Dni Muzyki, organizowane co roku wiosną (kwiecień) przez Filharmonię w Kielcach. Można je uznać nawet za festiwal muzyki współczesnej, którego ambicją jest prezentowanie premierowego repertuaru, w dużym stopniu zogniskowanego na muzyce polskiej. Wprawdzie tylko koncert inauguracyjny (13 kwietnia) złożony był wyłącznie z utworów kompozytorów polskich, ale i w następnych muzyka polska zdecydowanie przeważała[xii]. Do kategorii koncertów monograficznych można zaliczyć także wykonanie oratorium Feliksa Nowowiejskiego Znalezienie św. Krzyża w Poznaniu (Poznańska Fara – kościół św. Stanisława, 10.04.2012) czy Oratorium o św. Wojciechu Juliusza Łuciuka w Częstochowie (13.11.2012), a także koncerty, które znalazły się w sezonie Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy: 1 czerwca pod dyrekcją Jerzego Maksymiuka zabrzmiała monumentalna Symfonia „Polonia” Ignacego Jana Paderewskiego, natomiast 28 listopada Orkiestra Kameralna Capella Bydgostiensis przedstawiła dzieła Romualda Twardowskiego (Koncert staropolski), Mikołaja Góreckiego (Concerto-Notturno[xiii]), Krzesimira Dębskiego (Concerto piccolo per archi) i Zygmunta Noskowskiego (Kwartet d-moll w opracowaniu J.M. Florêncio). Polska Filharmonia „Sinfonia Baltica” w Słupsku w rocznicę wprowadzenia stanu wojennego (13.12) swojej publiczności zaoferowała wieczór złożony z fragmentów Polskiego Requiem i VIII Symfonii Pendereckiego oraz Symfonii „Adwentowej” Wojciecha Kilara.
Warto zwrócić uwagę na dwie orkiestry niefilharmoniczne, których działalność wpisuje się w nurt edukacji muzycznej. Są to: istniejąca od 2007 roku Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus oraz powołana przez Instytut Adama Mickiewicza I, Culture Orchestra (ICO). Obydwa zespoły tworzą młodzi instrumentaliści – Sinfonia Iuventus jest projektem skierowanym przede wszystkim w stronę polskich absolwentów uczelni muzycznych, natomiast misją ICO jest „wspieranie pozytywnych zmian w rozwoju kulturalnym i społecznym krajów Europy Wschodniej i Południowego Kaukazu poprzez prezentowanie działań o najwyższej jakości artystycznej”. Drugi rok działalności ICO objął koncerty w stolicach krajów partnerstwa wschodniego – tournée wiodło przez Polskę, Białoruś, Ukrainę, Mołdowę i Gruzję. Zespół występował pod batutą młodego wenezuelskiego dyrygenta Ilyicha Rivasa. W programie koncertów obok utworów Czajkowskiego, Respighiego i Dvořáka znalazła się Etiuda b-moll Karola Szymanowskiego. Natomiast w programach koncertów Polskiej Orkiestry Sinfonia Iuventus repertuar rodzimy zajmował w roku 2012 szczególnie ważne miejsce – kultywowano symfonikę Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego, grano utwory Karola Lipińskiego, Henryka Wieniawskiego, Stanisława Moniuszki, Zygmunta Noskowskiego, Grażyny Bacewicz i Wojciecha Kilara. Ten fakt szczególnie cieszy, ponieważ absolwenci uczelni muzycznych tworzący orkiestrę Sinfonia Iuventus mieli dzięki temu niepowtarzalną okazję poznania tego, często zaniedbywanego, repertuaru.
Teatry operowe
Repertuar polskich oper nie należy do najbogatszych, co odzwierciedlała oferta teatrów operowych. Dwa dzieła Stanisława Moniuszki – Halka i Straszny dwór oraz jedno Karola Szymanowskiego – Król Roger – praktycznie zamykają listę najistotniejszych pozycji literatury polskiej. Z drugiej jednak strony waga tych utworów dla narodowej spuścizny predestynuje je, by były stale obecne przynajmniej w największych teatrach operowych w kraju. Można zadać retoryczne pytanie – jeśli nie u nas, to gdzie?
Halkę w roku 2012 grano w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej, Warszawskiej Operze Kameralnej, operach w Krakowie i Wrocławiu, a w Akademii Muzycznej w Katowicach wykonana została również wersja wileńska dzieła Moniuszki. Straszny dwór był popularniejszy, skoro znalazł się na afiszach teatrów w Poznaniu, Bytomiu, Krakowie, Wrocławiu, Białymstoku, a „montaż operowy” czyli fragmenty opery wykonała również Polska Filharmonia „Sinfonia Baltica” w Słupsku[xiv]. Najważniejsza polska opera XX wieku – Król Roger – znajdował się w stałym repertuarze jedynie Opery Wrocławskiej. Wydaje się, że teatr operowy w stolicy Dolnego Śląska wyrasta na najważniejszą scenę w kraju, jeśli chodzi o wykonywanie dzieł polskich kompozytorów. W 2012 roku była to jedyna scena, na której grywano nie tylko wymienione wyżej dzieła, ale również operę Hagith Karola Szymanowskiego oraz dzieła twórców współczesnych: Zygmunta Krauzego (Pułapka), Hanny Kulenty (Matka czarnoskrzydłych snów), Eugeniusza Knapika (La libertà chiama la libertà), Krzysztofa Pendereckiego (Raj utracony). O działalności Opery Wrocławskiej można powiedzieć, że pieczołowicie wypełnia misję dbałości o polską kulturę muzyczną w dziedzinie opery.
Nie może równać się z nią Teatr Wielki – Opera Narodowa, w którym opera polska stanowiła margines repertuaru – oprócz wymienionej Halki ograniczyła się w roku 2012 do premiery dramatoopery Oresteja Ajschylosa z muzyką Agaty Zubel i wykonań Pasażerki Mieczysława Weinberga.
Marcin Majchrowski (Polskie Radio – Program 2) Twórczość kompozytorów polskich w repertuarze polskich instytucji muzycznych,
w: Muzyka polska 2012. Raport roczny [nieopubl.]
[i] Uwertura „Maria” – 27.01, Filharmonia Zielonogórska.
[ii] Zestawienie na podstawie dostępnych repertuarów wszystkich filharmonii oraz orkiestr prowadzących regularną działalność koncertową. Koncerty Chopina wykonane zostały w następujących miastach: 20.01 – Płock, 9.03 – Kielce, 12.03 – Katowice, 23.03 – Słupsk, 18.05 – Poznań, 31.05 – Warszawa, 2.06 – Radom, 17.07 – Warszawa, 8.09 – Ciechocinek (koncert Filharmonii Pomorskiej), 9.09 – Golub-Dobrzyń (koncert Filharmonii Pomorskiej), 20.09 – Ostrowskie Centrum Kultury (Filharmonia Poznańska), 19.10 – Toruń, 25.10 – Łomża, 9.11 – Poznań, 15.12 – Kraków (koncert Orkiestry AM w Filharmonii).
[iii] 8.03 – Warszawa (Sinfonia Iuventus – I Koncert fis-moll), 23.03 – Częstochowa, 23.03 – Opole, 13.06 – Katowice (II Koncert d-moll), 24.09 – Warszawa (Sinfonia Iuventus – II Koncert d-moll), 28.09 – Toruń, 9 i 11.11 – Gorzów, 11.11 – Bydgoszcz, 14.12 – Wrocław.
[iv] I Koncert skrzypcowy: 13.01 – Bydgoszcz, 28.01 – Białystok, 23.03 – Szczecin, 2.09 – Sokołów Podlaski (koncert Filharmonii Narodowej), 28.09 – Katowice, 5.10 – Rzeszów, 16.11 – Wałbrzych; II Koncert skrzypcowy: 5.10 – Jelenia Góra.
[v] 15.01 – Kraków, 31.03 – Olsztyn, 8.06 – Szczecin, 20, 22, 24.10 – Pszczyna i Katowice (Filharmonia Śląska), 9.11 – Jelenia Góra, 10.11 – Warszawa (Warszawska Opera Kameralna), 16.11 – Szczecin.
[vi] Np. Krzysztof Jabłoński (7.02 – Filharmonia Łódzka), François Dumont (17.03 – Filharmonia Wrocławska), Daniił Trifonow (27.03 – Filharmonia Krakowska), Kevin Kenner (28.04 – Olsztyn), Eugene Indjic (23.04 – Filharmonia Wrocławska), Paweł Wakarecy (15.06 – Olsztyn), Miroslav Kultyshev (29.09 – Filharmonia Łódzka), Janusz Olejniczak (23.10 – Filharmonia Łódzka), Nelson Goerner (24.11 – Gdańsk).
[vii] Np. 19.02 – Filharmonia Wrocławska Grand duo concertante.
[viii] Np. Motion Trio (16.02 – Filharmonia Narodowa), Trio Beiras (24.06 – Dobrzyca, org. Filharmonia Kaliska), One Brass Orchestra (2/3.06 – Koszęcin, org. Filharmonia Śląska).
[ix] 14.09 – Filharmonia Śląska, 21,22.09 – Kraków, 28/29.09 – Filharmonia Pomorska, 12.10 – Filharmonia Dolnośląska.
[x] W programie koncertu Filharmonii w Jeleniej Górze (5.10) wykonano cały balet.
[xi] Symfonia e-moll „Odrodzenie” op. 7 (13.01 – Polska Filharmonia Bałtycka, 21.09 – Opole), Koncert skrzypcowy A-dur op. 8 (3.02 – Szczecin, 14.09 – Dąbrowa Górnicza, Sinfonia Varsovia), Stanisław i Anna Oświęcimowie (17.02 – Zielona Góra, 28.11 – Warszawa, UMFC), Odwieczne pieśni (28.09 – Zielona Góra, 30.11 – Koszalin), Rapsodia litewska (1.04 – Warszawa, Sinfonia Varsovia), Epizod na maskaradzie (9.05 – Gdańsk), Powracające fale (26.10 – Koszalin).
[xii] 13 kwietnia: Adam Sławiński Polonez świętokrzyski, Marcin Błażewicz II Koncert na marimbę i orkiestrę, Wojciech Kilar II Koncert fortepianowy, Maciej Małecki Taniec na Łysicy; 20 kwietnia: Łukasz Woś Mała uwertura uroczysta, Piotr Grella-Możejko Tombeau sur la mort de Monsieur Górecki na amplifikowany flet altowy i małą orkiestrę, Józef Wieniawski Koncert fortepianowy, Krzesimir Dębski Sarabanda con episodi; 24 kwietnia m.in.: Ryszard Bukowski Pięć miniatur, V Sonata, VII Sonata, VI Sonata, II Sonata, Jadwiga Szajna-Lewandowska Sonatina giocoso, Juliusz Łuciuk Passacaglia na fortepian, Monika Gałła – Dominik Lewicki – Adam Porębski Projekt X – teatr instrumentalny; 27 kwietnia: Lidia Zielińska Lata, Paweł Szymański Koncert na fortepian i orkiestrę, Grażyna Pstrokońska-Nawratil Harmony – Kielce 11.
[xiii] Utwór Mikołaja Góreckiego wykonany został w 2012 roku jeszcze co najmniej sześciokrotnie: 21.09 w Opolu, 28.09 w Elblągu, 9 i 11.11 w Katowicach i Sosnowcu, 10.11 w Warszawie oraz 14.12 w Zielonej Górze.
[xiv] Koncert 10.11.2012.