Wpływy z 1% jako źródło finansowania muzycznych organizacji pożytku publicznego
Definicja organizacji pożytku publicznego
Organizacja pożytku publicznego to szczególna formuła prawna wprowadzona ustawą z 1 stycznia 2004 roku o działalności pożytku publicznego i wolontariacie. Organizacjami takimi mogą być organizacje pozarządowe oraz podmioty, których cele „statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego; spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami, które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników”[1]. Organizacje ubiegające się o ten status muszą spełnić kilka istotnych kryteriów:
- organizacja winna działać na rzecz ogółu społeczeństwa lub wyodrębnionych grup zagrożonych ubóstwem, marginalizacją i wykluczeniem społecznym;
- posiada niezależne kolegialne organy kontroli oraz statut regulujący kwestie rozporządzania majątkiem, wpisana jest do KRS;
- nadwyżkę przychodów przeznacza na cele pożytku publicznego a ewentualną działalność gospodarczą traktuje jako dodatkową;
- spełnia ustawowe zalecenia dotyczące jawności działania (sporządza sprawozdania i zamieszcza je na stronie internetowej ministra właściwego ds. zabezpieczenia socjalnego);
- prowadzi działalność o zakreślonym przez ustawodawcę profilu – np. kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego.
Korzyści wynikające ze statusu OPP
Posiadanie statusu OPP wiąże się z szeregiem korzyści. Powszechnie znana i najbardziej pożądana jest możliwość pozyskiwania środków z tytułu 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Istotnym przywilejem jest również możliwość nieodpłatnego użytkowania nieruchomości publicznych na preferencyjnych warunkach. Egzekwowanie tego zapisu napotyka jednak w praktyce na trudności. Do pakietu korzyści można również zaliczyć zwolnienia podatkowe (podatek od nieruchomości, czynności prawnych itd.), korzystanie z pracy poborowych oraz nieodpłatną reklamę w publicznych mediach.[2]
Liczebność OPP i ich wpływy z tytułu 1%
Według danych z 2008 roku status organizacji pożytku publicznego posiadało 8 procent (5603 podmiotów) wszystkich stowarzyszeń i fundacji[3] w Polsce. Elitarny charakter OPP jako organizacji realizujących w sposób transparentny ważne cele społeczne ułatwia administracji państwowej dobór partnerów w obszarze współpracy z III sektorem. Z drugiej strony perspektywa uzyskania korzyści finansowych zwiększa zainteresowanie uzyskaniem statusu OPP. W 2011 roku posiadało go już 8.200 organizacji.[4] Według danych GUS w roku 2013 ogólne wpływy OPP z tytułu 1% podatku od osób fizycznych za rok 2012 wyniosły 480 milionów złotych. Z możliwości odpisu skorzystało aż 44% ogólnej liczby podatników PIT. Konsekwencją zwiększającego się zainteresowania odpisami jest aż 150-krotny wzrost liczby podatników korzystających z tej możliwości w 2013 roku w porównaniu do 2004 roku (w 2005 roku było to zaledwie 0,3% podatników)[5].
[2] Ibidem.
[3] Zakład Badań Naukowych Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Diagnoza problemów funkcjonowania organizacji pożytku publicznego. Raport badawczy, Warszawa 2008, str. 5.
[4] GUS Departament Badań Społecznych i Warunków Życia oraz Urząd Statystyczny w Krakowie. Organizacje pożytku publicznego 1%.
[5] Ibidem.
Muzyczne OPP
Możliwość pozyskiwania dodatkowych funduszy na cele statutowe mobilizuje również stowarzyszenia i fundacje kulturalne do uzyskania statusu OPP. Kierując się kryteriami nazwy podmiotów i deklarowanych celów działalności można wyróżnić 86 organizacji w obszarach tańca i muzyki, posiadających status OPP. Wyróżnienie to nie przesądza kwestii prowadzenia przez inne organizacje kulturalne a nawet charytatywne działalności muzycznej. W ich przypadku ta forma działalności nie ma jednak charakteru podstawowego. Podmioty działające w obszarze muzyki i tańca pozyskały ogółem środki na poziomie 1% wszystkich wpływów OPP z tytułu 1% w 2013 (za rok 2012) Ten niski udział w korzyściach płynących ze statusu OPP odzwierciedla preferencje podatników, wspierających w większym stopniu działalność w obszarach pomocy społecznej i humanitarnej, ochronie zdrowia, edukacji i ochronie środowiska.[1]
Udział wpływów z tytułu 1% w budżetach muzycznych OPP
Ogółem wszystkie analizowane organizacje osiągnęły wpływy z tytułu 1% w wysokości 510.852,23 zł, co stanowi 2,9% wszystkich przychodów tych organizacji. Średnia wartość tych wpływów w budżecie jednej organizacji wynosiła 5.940 zł, stanowiąc 2,9% średnich przychodów (202.776 zł). Wartości przeciętne (mediana) wynosiły odpowiednio: wpływy z 1 procenta – 2.905 zł czyli 4% mediany przychodów – 65.830,41 zł. Wbrew dostrzegalnej w większości OPP prawidłowości, iż wysokość budżetu przekłada się na wielkość wpływów z tytułu 1%, w przypadku organizacji muzycznych nie można mówić o takiej zależności o czym świadczy niski współczynnik korelacji Pearsona między tymi dwiema zmiennymi w badanych podmiotach (0,02). Podobnie jak w ogólnych badaniach OPP przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor potwierdza się teza, że środki z tytułu 1% stanowią także marginalną cześć przychodów organizacji muzycznych ( z pewnymi nielicznymi wyjątkami)[2].
Typologia muzycznych OPP
Analizując szczegółowo zagadnienie wsparcia organizacji muzycznych przez mechanizm 1 procenta należy omówić typologię tych podmiotów. Według Doroty Ilczuk organizacje non profit w kulturze można zaszeregować do rozmaitych typów ze względu na realizowane funkcje oraz cel prowadzonej działalności.[3] W pierwszej kategorii (ze względu na funkcje) należy wyróżnić podmioty:
- organizujące i zarządzające,
- pośredniczące i zasilające,
- zajmujące się świadczeniem usług i wytwarzaniem dóbr kultury.
Podmioty organizujące i zarządzające
Wśród stowarzyszeń i fundacji organizujących i zarządzających, objętych statusem OPP nie znajdziemy zbyt wielu dużych podmiotów. Zdaniem D. Ilczuk do organizacji tych należą wielkie związki twórcze i duże stowarzyszenia kulturalne. Wśród badanych jednostek brakuje czołowych stowarzyszeń twórczych. Jedynym stowarzyszeniem twórczym reprezentowanym wśród muzycznych OPP jest Związek Polskich Autorów i Kompozytorów, który prowadzi działalność wydawniczą, organizuje festiwale i warsztaty piosenkarskie (od 1977 roku znajduje się w rejestrze związków twórczych MKiS). ZAKR posiada status OPP od 2009 roku.
W roku 2013 z tytułu wpłat z 1% ZAKR otrzymał 2.350 zł co stanowiło 3,5% rocznego budżetu tej organizacji (66887,82).
Brak dużych, ogólnopolskich stowarzyszeń wśród OPP można tłumaczyć uzasadnionym przekonaniem, że wpływy z tytułu posiadania statusu nie wpłynęłyby zasadniczo na poprawę ich kondycji finansowej. Stowarzyszenia twórcze w wielu przypadkach opierają swoją egzystencję na współpracy z zamożnymi organizacjami zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i pokrewnymi, bądź same, jak ZASP, podejmują tego typu działalność. Stowarzyszenia twórcze uzyskują również wiele środków na prowadzenie działalności statutowej z grantów publicznych (organizacja koncertów, festiwali itd). Zniechęcające do przyjęcia statusu OPP może być także rozpowszechnione w środowiskach NGO przekonanie o związanej z tym nadmiernej biurokratyzacji działalności, co może odbijać się negatywnie na realizacji bieżących zadań[4]. Ostateczny bilans wad i korzyści wydawać się może w kontekście niskich wpływów z 1 procenta, mało zachęcający by ubiegać się o status OPP.
Warto jednak zaznaczyć że podmioty osiągające wysokie wpływy z tego tytułu angażują niemałe środki w promocję własnej organizacji i akcje informacyjne na rzecz 1%. Być może brak spektakularnych sukcesów muzycznych OPP na tym polu, bierze się z nieświadomości tego stanu rzeczy; Np duże fundację osiągające wielomilionowe wpływy z 1%, połowę tej sumy przeznaczają na kampanie informacyjne. Zdarzają się również przypadki przeinwestowania w reklamę (w przypadku pewnego podmiotu wydatki te sięgnęły 80 procent wpływów).[5] Wśród dużych ogólnopolskich stowarzyszeń czy fundacji muzycznych brakuje wielkich podmiotów organizujących renomowane, międzynarodowe festiwale – takich jak np. Stowarzyszenie im. Ludwika van Beethovena. Organizacje tego typu w większości są beneficjentami poważnych środków publicznych i możliwość pozyskania dodatkowych korzyści z tytułu OPP kosztem zwiększenia biurokracji, może nie wydawać się im zanadto atrakcyjna. Status OPP może również –zdaniem niektórych przedstawicieli NGO – zmniejszyć zaangażowanie sponsorów, którzy często uważają że mechanizm 1% zaspokaja w wystarczającym stopniu potrzeby finansowe organizacji[6]. Wśród muzycznych OPP o charakterze organizujących i zarządzających znaczące miejsce zajmują towarzystwa muzyczne, bardzo często powiązane z działalnością szkół muzycznych, organizujące koncerty czy festiwale. Wszystkie te podmioty mają jednak charakter lokalny i pełnią ważną rolę w tworzeniu i upowszechnianiu kultury w swoich społecznościach.
[1] GUS Departament Badań Społecznych i Warunków Życia…, str. 5.
[2] Marta Gumkowska, Piotr Adamiak (Stowarzyszenie Klon/Jawor) Sprawozdania OPP: brak czytelnych danych o wydatkach organizacji ze środków z 1%.
[3] Dorota Ilczuk Sektor nonprofit w kulturze. Analiza instytucjonalno-finansowa fundacji i stowarzyszeń. Instytut Kultury, Warszawa, 1995, str. 148–151.
[4] Zakład Badań Naukowych Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Diagnoza…, str 29.
[5] Forbes. Jeden procent wspiera reklamy.
[6] Zakład Badań Naukowych Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Diagnoza…, str 30.
Organizacje pośredniczące
Kolejna grupa podmiotów wg typologii funkcyjnej to organizacje pośredniczące. Ich rolą jest „pośredniczenie między twórcą a mecenasem publicznym i prywatnym, między pracodawcami a pracownikami, między instytucją non profit i podmiotami zewnętrznymi, między artystami i odbiorcami sztuki”. Podmiotem zasługującym na szczególne zainteresowanie w tej grupie jest Fundacja Sinfonia Varsovia (status OPP uzyskała w 2005 roku), wspomagająca pozainstytucjonalną działalność znanej, renomowanej orkiestry publicznej. Pomaga ona pozyskiwać środki na realizację koncertów, współorganizuje artystyczne przedsięwzięcia orkiestry, promuje młodych, utalentowanych artystów. Fundacja ta w 2013 roku dysponowała rocznym budżetem w wysokości 4 mln 579 tys. zł, znacznie dystansując pod względem przychodów resztę muzycznych OPP. Wpływy z tytułu 1% w jej przypadku wyniosły zaledwie 0,05% (2.417,7 zł).
Do grupy tego typu organizacji można zaliczyć stowarzyszenia wspierające szkoły muzyczne i taneczne, zespoły folklorystyczne, orkiestry dęte i chóry.
Organizacje zasilające
Trzeci typ instytucji – organizacje zasilające – reprezentuje Fundacja Muzyki Polskiej, zajmująca się pomocą artystom estrady, znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej i ekonomicznej. Organizacja ta osiągnęła najwyższy poziom dochodów pochodzących z 1%. Udział tych wpływów w budżecie Fundacji był również bardzo wysoki. Wynosił on 18% (44.092,46 zł).
Niestety z powodu drobnych uchybień organizacja została pozbawiona możliwości korzystania ze statusu OPP i pozyskania wpływów z tytułu 1% za rok 2013. Sytuacja ta ilustruje surowość wymagań formalnych w odniesieniu do OPP.
Organizacje typu „providers”
Do muzycznych OPP należą również podmioty „zajmujące się świadczeniem usług i wytwarzaniem dóbr kultury (providers)”. Można do nich zaliczyć np. Społeczne Ognisko Muzyczne im F. Chopina w Dębicy, zajmujące się odpłatnie działalnością edukacyjną.
Charakterystyczne typy muzycznych OPP
Biorąc pod uwagę typologię opartą na kryterium celu prowadzonej działalności, wśród muzycznych OPP dominują towarzystwa miłośnicze – stowarzyszenia skupiające miłośników rozwoju sztuki (w tym regionalnej), czy sympatyków konkretnej instytucji, przy znikomym udziale związków twórczych czy zrzeszeń artystów. Wśród badanych organizacji można wyróżnić często występujące typy stowarzyszeń i fundacji, określane przez kryteria gatunków sztuki (taniec klasyczny i towarzyski, folklor, wokalistyka, orkiestry kameralne i symfoniczne, amatorskie orkiestry dęte) oraz charakter prowadzonych działań (towarzystwa muzyczne, fundacje pomocowe).
Towarzystwa muzyczne
Liczną grupę (10 stowarzyszeń) wśród muzycznych OPP zajmują towarzystwa i stowarzyszenia muzyczne, zajmujące się popularyzacją muzyki – organizowaniem koncertów, festiwali, konkursów. Bardzo często bazę dla tego rodzaju instytucji stanowi miejscowa szkoła muzyczna czy placówka kulturalna. W tej grupie stowarzyszeń można odnotować istotną dodatnią korelację pomiędzy wielkością budżetu a środkami pochodzącymi z 1%. (0,78 współczynnik korelacji Pearsona). Większość tego typu podmiotów prowadzi działalność w niewielkich aglomeracjach. Wpływy z tytułu 1% wszystkich podmiotów stanowią 1,4% przychodów ogółem tych organizacji. Średni budżet towarzystwa muzycznego wynosi 219.653 zł, a średni wpływ z tytułu 1% to 3.287 zł.
Organizacje wspierające chóry
W grupie muzycznych OPP aż 16 organizacji wspiera chóry. Generalny udział przychodów z tytułu 1 % w ogólnym budżecie wszystkich tych podmiotów wyniósł 5,7%. Istotne znaczenie 1% dla budżetów stowarzyszeń jest zauważalne w przypadku podmiotów osiągających przychody niższe niż 70 tysięcy złotych. W tej grupie znajduje się chór chłopięcy z Limanowej, który osiągnął z tytułu 1% aż 14 tysięcy zł (co stanowiło 22% jego budżetu). Największy udział w finansowaniu działalności chóru przez wpływy z 1% (63%) odnotowało stowarzyszenie o najniższym budżecie (6.361 zł) – Cantores Minores w Warszawie. Średni budżet tego typu organizacji wynosi 100.764 zł, a wpływ z tytułu 1% to 5.801 zł.
Zespoły folklorystyczne
Trzynaście zespołów folklorystycznych pozyskało ogółem 8% wpływów z 1% w relacji do ich wszystkich przychodów. Wśród folklorystycznych OPP znalazły się jednak dwa podmioty, które nie odnotowały żadnych wpływów z tego tytułu. Należy do nich między innymi stowarzyszenie o największym budżecie w tej grupie organizacji. W badanych stowarzyszeniach nie zachodzi korelacja pomiędzy wielkością budżetu a przychodami z tytułu 1%. Średni budżet stowarzyszenia w tej grupie wynosi 74.039 zł, a średni wpływ z 1% , 5.968 zł. Największymi wpływami z tytułu jednego procenta oraz udziałem tych środków w budżecie (38%) mógł się poszczycić warszawski Zespół Folklorystyczny „Lazurki”. Powodzenie w pozyskiwaniu środków z 1% można w tym przypadku wiązać zarówno z dobrą reklamą stowarzyszenia i idei 1% jak i z faktem, że zespół świadczy swoje usługi szerokim rzeszom mieszkańców aglomeracji warszawskiej.
Orkiestry dęte
W badanej grupie muzycznych OPP znajdują się także nieliczne orkiestry dęte. Cechują się one dużym zróżnicowaniem w zakresie wielkości budżetów – największa z nich w Bytomiu osiąga roczne przychody na poziomie 535.000 zł, najgorzej uposażona – 41.340 zł. Wpływy tych organizacji z tytułu 1% pokrywają około 4% ich budżetu.
Fundacje pomocowe
Do tego typu fundacji należą Polska Fundacja Muzyczna, Dom Muzyka Seniora oraz Dom Muzyki. Pierwszy w wymienionych podmiotów zajmuje się pomocą muzykom estrady pozostającym w trudnej sytuacji materialnej lub życiowej. Wpływy z 1% pokrywały w 2013 roku aż 18 procent budżetu tej instytucji i osiągnęły najwyższy pułap kwotowy pośród wszystkich muzycznych OPP . Dom Muzyka Seniora to fundacja, która powołała do życia i utrzymuje ośrodek przeznaczony dla emerytowanych artystów muzyków. Środki z 1% pozwalają pokryć 4 % wydatków związanych z działalnością tej fundacji. Dom Muzyki, zajmujący się pracą artystyczną z osobami niepełnosprawnymi niestety nie uzyskał żadnego wsparcia z tytułu 1%.
OPP związane z tańcem
Sześć organizacji związanych z tańcem odznaczało się stosunkowo wysokim udziałem środków pochodzących z 1% w budżecie (13%). Daje się tu także zauważyć istotny współczynnik korelacji pomiędzy wysokością budżetu a wartością przychodów z tytułu 1%. Średnia wielkość budżetu badanych podmiotów wynosiła 62.190 zł a wpływów związanych z 1% – 8.243 zł. Największy udział środków pochodzących z 1% w budżecie organizacji wykazał Harcerski Zespół Pieśni i Tańca „Dzieci Płocka” – 25%.
Orkiestry kameralne i symfoniczne
Podmioty wspierające 4 orkiestry nie odnotowały istotnych wpływów z tytułu 1%. Spośród nich jedynie trzy osiągnęły wpływy nieprzekraczające kwoty 2,5 tys. zł. Wśród tej grupy organizacji wyjątkową pozycję zajmuje Fundacja Sinfonia Varsovia z przychodami rocznymi w wysokości ponad 4,5 miliona złotych. Najniższe przychody ogółem w badanej zbiorowości osiąga orkiestra Hanseatica (39.700 zł). Oznacza to, że wpływy ogółem z 1% są marginalne wobec kosztów ponoszonych przez te wszystkie organizacje (0,1%).
Podsumowanie
Korzyści finansowe wynikające ze statusu OPP mają w większości marginalny wpływ na funkcjonowanie stowarzyszeń i fundacji muzycznych (średni udział w budżecie tych przychodów to 2,9%). Można jednak mówić o pewnym zróżnicowaniu w zależności od typu podmiotów. Największe znaczenie dla budżetów wpływy tego rodzaju maja w podmiotach związanych z tańcem i w zespołach folklorystycznych. (13 i 8%), nieco mniejsze w chórach i orkiestrach dętych (5,7% i 4%), znikome w towarzystwach muzycznych i orkiestrach klasycznych (1,4% i 0,1%)
Niski jest również udział przychodów organizacji muzycznych z tytułu 1% na tle korzyści uzyskiwanych przez wszystkie OPP (1%), co wynika być może z preferencji podatników dla innych obszarów działalności społecznej
Muzyczne OPP powinny więcej wysiłku poświęcać własnej promocji, gdyż podmioty odnoszące największe sukcesy w dziedzinie pozyskiwania 1% inwestują znaczną część środków w reklamę. Wiele do myślenia pod tym względem daje fakt, ze spośród pięciu największych muzycznych OPP – żadna, a z pięciu uzyskujących z tytułu 1% najwyższe przychody, zaledwie jedna fundacja skorzystała z przysługującej tego typu organizacjom możliwości nieodpłatnej prezentacji w mediach publicznych. Niechęć do współpracy w tym względzie bywa motywowana wysokimi kosztami produkcji spotów reklamowych, spełniających obligatoryjnie techniczne wymogi nadawców (publiczni nadawcy nie pokrywają kosztów ich produkcji a jedynie emisję).
Jerzy Łysiński Alternatywne źródła finansowania instytucji i projektów muzycznych,
w: Muzyka polska 2013. Raport roczny, Warszawa 2014