Wyższe szkolnictwo muzyczne i kształcenie muzyczne w wyższych szkołach nieartystycznych 2011/12
Na ogólną liczbę 16 096 studentów szkół artystycznych w Polsce 5944 (36,93%) to studenci uczelni muzycznych. Stanowią oni drugą pod względem liczebności grupę studentów szkół artystycznych (grupę najliczniejszą stanowią studenci uczelni plastycznych – 7840, co stanowi 48,71% wszystkich studentów szkół artystycznych). Dane takie uzyskane zostały na podstawie informacji udostępnionych przez Departament Szkolnictwa Artystycznego i Edukacji Kulturalnej MKiDN oraz bezpośrednio przez poszczególne ośrodki kształcenia (chodzi tu głównie o dane z uniwersytetów i wyższych szkół zawodowych).
Precyzyjne dane dotyczące liczby studentów uczących się w poszczególnych ośrodkach zestawia tabela 1.
Dane wskazują, że największymi pod względem liczby studentów ośrodkami kształcenia muzycznego w Polsce są: Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie i Akademia Muzyczna w Katowicach, która zawdzięcza swoją pozycję w rankingu głównie liczbie studentów zaocznych. Uwagę zwraca też, że na ogólny odsetek studentów 15,25% to studenci studiów niestacjonarnych, a 84,74% to studenci studiów stacjonarnych. Dobre uzupełnienie tych danych stanowić mogą statystyki ukazujące kadrowy potencjał poszczególnych uczelni. Pod względem struktury od lat kształtują się one na zbliżonym poziomie i wskazują na silne zaplecze polskich uczelni muzycznych. Dane w tym zakresie zestawia tabela 2.
W świetle powyższych danych liczebnie największym zapleczem kadrowym w Polsce dysponuje Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie. Zatrudnia on nie tylko największą liczbę nauczycieli akademickich, ale też blisko dwukrotnie więcej profesorów niż druga pod tym względem Akademia Muzyczna w Poznaniu. Znaczącym pod względem ilościowym (wskaźniki jakościowe nie są uwzględniane w tej analizie) potencjałem kadrowym dysponują także akademie muzyczne w Poznaniu, Krakowie i Łodzi. Warto też zauważyć, że niezależnie od danych szczegółowych większość ośrodków ma bardzo racjonalną strukturę zatrudnienia, abstrahując od wyraźnie się tu uwydatniającej specyfiki każdego z nich.
Przyglądając się sytuacji wyższego szkolnictwa muzycznego w Polsce, nie sposób pominąć danych dotyczących kształcenia w strukturach uniwersytetów i państwowych wyższych szkół zawodowych. Mam tutaj na myśli takie kierunki (specjalności), jak: muzykologia, edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej oraz jazz i muzyka estradowa.
Rozpoczniemy od przyjrzenia się sytuacji w dziedzinie kształcenia muzykologów. Tabela poniżej zestawia dane dotyczące ośrodków kształcenia oraz liczby pobierających w nich naukę studentów.
Jak wynika z zestawienia, największymi ośrodkami kształcenia muzykologów w Polsce są Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Jagielloński, oba ośrodki prowadzą zarówno studia stacjonarne, jak i niestacjonarnie, choć ta druga forma kształcenia ma ograniczony wymiar. Należy jednak mieć na uwadze, że prezentowane w tabeli 3 dane zestawiają wyłącznie osoby kształcące się na studiach I i II st. i nie uwzględniają studiów doktoranckich, które realizowane są w większości ośrodków.
Ważnym wskaźnikiem potencjału ośrodków kształcenia muzykologów jest ich sytuacja kadrowa. Dane w tym zakresie zestawia tabela 4.
Biorąc pod uwagę potrzeby edukacyjne (zwłaszcza liczbę studentów i ofertę studiów), uznać należy, że sytuacja kadrowa, zwłaszcza wiodących ośrodków kształcenia muzykologów w Polsce, jest relatywnie dobra. Dotyczy to zarówno liczby tzw. pracowników samodzielnych, jak i liczby adiunktów (z tytułem doktora). Korzystne są w tym zakresie także perspektywy dotyczące rozwoju kadry, które w większości ośrodków przyniosą w niedługim czasie dalszą poprawę sytuacji.
Jeżeli chodzi o kształcenie na kierunkach edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej oraz jazz i muzyka estradowa, to podstawowe dane dotyczące liczby ośrodków, studentów i kadry akademickiej zestawiają tabele 5 i 6.
Uwagę zwraca tu przede wszystkim wyraźnie zanikająca praktyka kształcenia na studiach niestacjonarnych, z której zrezygnowało większość ośrodków, a także dysproporcja pomiędzy liczbą studentów studiujących w uniwersytetach a tymi w pozostałych uczelniach. Wynika ona po części z tego, że PWSZ prowadzą wyłącznie studia I stopnia i nie realizują studiów magisterskich, o czym warto pamiętać, analizując przytoczone dane. Dane ujawniają też, że największymi w Polsce ośrodkami kształcenia artystycznego w szkołach nieartystycznych są Uniwersytet Rzeszowski oraz Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Podobnie jak w przypadku pozostałych uczelni, warto przyjrzeć się też danym dotyczącym stanu kadry nauczającej. Dysponujemy jednak w tym zakresie wyłącznie danymi uporządkowanymi w nieco inny sposób, co w znacznym stopniu utrudnia analizę. Dane te zestawia tabela 6.
W świetle powyższych danych nie ulega wątpliwości, że uczelnie nieartystyczne prowadzące kierunki artystyczne dysponują dziś znaczącym potencjałem kadrowym (przynajmniej w uwzględnianych tu kategoriach ilościowych). Ze względu na specyfikę dominujących kierunków kształcenia, a także rodzaj zestawień, którymi dysponujemy, trudno byłoby porównać je z danymi uzyskanymi w uczelniach muzycznych. Bardziej stosowne i istotne w tym kontekście będzie odwołanie się do danych pozwalających uchwycić dynamikę dokonujących się tu przemian kadrowych.
Z danych zebranych w roku 2002 dla potrzeb raportu Kształcenie nauczycieli muzyki w wyższych szkołach pedagogicznych i uniwersytetach (M. Przychodzińska, A. Białkowski, Kształcenie nauczycieli muzyki w wyższych szkołach pedagogicznych i uniwersytetach, Lublin 2002, Wydawnictwo UMCS, s. 14-15) wynika, że uczelnie nieartystyczne prowadzące kierunki muzyczne zatrudniały 414 nauczycieli akademickich, z czego pracownicy samodzielni (prof., kwalifikacje II st., dr hab.) stanowili 16,67%, doktorzy (i kwalifikacje I st.) 21,98% oraz magistrowie 61,35%. Dzisiaj odsetki te wynoszą odpowiednio: 28,18%, 38,75% oraz 33,07. Nie ulega więc wątpliwości, że uległy one radykalnej poprawie. Problemem zasadniczym jest tu jednak w dalszym ciągu proporcja kadry naukowej do artystycznej, która pomimo upływu lat nie uległa znaczącej poprawie.
Andrzej Białkowski Edukacja muzyczna: poszukiwanie nowej perspektywy,
w: Muzyka polska 2011. Raport roczny, Warszawa 2013