Muzyka polska w repertuarze teatrów operowych, filharmonii, orkiestr i chórów w roku 2013
Rok 2013 potwierdził umocnienie dostrzeżonej już w poprzednich latach tendencji do rozszerzania repertuaru poza kanon najpopularniejszych dzieł operowych. Polskie teatry sięgają obecnie nie tylko po utwory współczesnych polskich kompozytorów: Krzysztofa Meyera (Cyberiada, Teatr Wielki w Poznaniu), Krzysztofa Pendereckiego (Diabły z Loudun, Opera Narodowa, Ubu Rex, Opera Bałtycka) czy Pawła Szymańskiego (Qudsja Zaher, Opera Narodowa). Na polskich scenach zaczynają się pojawiać opery ważne w historii XX-wiecznej muzyki.
I tak Opera Narodowa wystawiła w koprodukcji z festiwalem w Salzburgu Sprawę Makropulos Leoša Janačka w reżyserii jednego z najwybitniejszych teatralnych twórców Europy – Christopha Marthalera (dyr. Gerd Schaller), a także Lady Sarashinę Petera Eötvösa w reżyserii Ushio Amaghatsu (dyr. Christian Schumann). W grudniu w Operze Narodowej odbyła się także premiera niewystawianej w Polsce Jolanty Piotra Czajkowskiego, którą reżyser Mariusz Treliński połączył w jednym wieczorze z Zamkiem Sinobrodego Béli Bartóka. Premierą dyrygował Valery Gergiev, potem spektakle przejął Bassem Akiki. Inscenizacja powstała w koprodukcji z Metropolitan Opera w Nowym Jorku, gdzie zostanie pokazana w sezonie 2014/2015.
Opera Bałtycka wystawiła w styczniu Graczy Dymitra Szostakowicza, był to reżyserski debiut Andrzeja Chyry. Utwór ten połączono z nieznaną jednoaktówką Skrzypce Rotszylda ucznia Szostakowcza, Benjamina Fleischmanna, którą wyreżyserował Marek Weiss, dyrygował całością Michał Klauza. W sierpniu odbyła się w tym teatrze premiera Marii Romana Statkowskiego w reżyserii Michaela Gielety i pod dyrekcją Łukasza Borowicza. Było to przeniesienie z festiwalu w Wexford, gdzie tę inscenizację przygotowano w 2011 roku. Wydarzeniem nie tylko dla Poznania była polska premiera w tamtejszym Teatrze Wielkim Portretu Mieczysława Weinberga (reż. David Pountney, dyr. Tadeusz Kozłowski). Również Warszawska Opera Kameralna pod nową dyrekcją Jerzego Lacha rozszerzyła swą działalność i obok czerwcowej premiery Cosi fan tutte (reż. Marek Weiss i dyr. Ruben Silva) uruchomiła jesienią Scenę Młodych, na której przedstawienia mogą prezentować studenci uczelni muzycznych, młodzi kompozytorzy i choreografowie.
Po ponad półtorarocznym remoncie w kwietniu otworzył się znowu gmach Teatru Wielkiego w Łodzi. Gruntownej modernizacji uległo przede wszystkie techniczne wyposażenie sceny. Nie udał się natomiast pomysł przebudowy dolnego foyer z szatniami na scenę kameralną. Wygospodarowana przestrzeń nadaje się jedynie do działalności wystawienniczo-edukacyjnej. Na otwarcie po remoncie przygotowano premierę niewystawianej w Polsce Anny Boleny Gaetano Donizettiego z kreacją Joanny Woś w roli tytułowej i w reżyserii Janiny Niesobskiej. Dyrygował nowy kierownik muzyczny Eraldo Salmieri. W ciągu następnych kilku tygodni odbyły się kolejne trzy premiery – Traviaty, Toski oraz Madame Butterfly – przygotowanie na bazie bądź dawniejszych inscenizacji, bądź prezentacji półinscenizowanych, jakie miały miejsce podczas występów zespołów Teatru Wielkiego poza remontowaną siedzibą. Z końcem roku natomiast ze stanowiska dyrektora artystycznego łódzkiego teatru zrezygnował Waldemar Zawodziński.
Opera Wrocławska kontynuuje cykl wielkich inscenizacji w Hali Stulecia. W listopadzie byli to Poławiacze pereł Georgesa Bizeta w reżyserii Waldemara Zawodzińskiego i pod dyrekcją Ewy Michnik. Niemal w tym samym czasie w bydgoskiej Opera Nova odbyła się premiera Pajacy Ruggiero Leoncavalla i Rycerskości wieśniaczej Pietro Mascagniego (reż. Andrzej Bubień, dyr. Wojciech Rajski). W kwietniu natomiast Opera Nova wystawiła Halkę Stanisława Moniuszki (dyr. Piotr Wajrak). Reżyserka Natalia Babińska w interesujący sposób połączyła narodową tradycję ze współczesnym myśleniem teatralnym. Premiera zainaugurowała 20. Bydgoski Festiwal Operowy, podczas którego wystąpiły: Łotewska Opera Narodowa z Rygi (Don Giovanni), Opera Krakowska (Ariadna na Naxos), Teatr Muzyczny z Gdyni (musical Chłopi), Akademicki Teatr Wielki Opery i Baletu z Mińska (Chowańszczyzna) oraz zespoły baletowe La Tendre Amour z Hiszpanii i Danza Cotemporanea de Cuba.
Filharmonie i orkiestry
Po prawie 12 latach pracę na stanowisku dyrektora naczelnego i artystycznego Filharmonii Narodowej zakończył Antoni Wit i zrobił to w sposób efektowny. W lutym zdobył nagrodę Grammy za nagraną z orkiestrą Filharmonii Narodowej płytę dla firmy NAXOS z utworami Krzysztofa Pendereckiego (Fonogrammi, Koncert na róg, Partita, Przebudzenie Jakuba, Anaklasis, De natura sonoris). A w sierpniu orkiestra Filharmonii Narodowej pod jego batutą zadebiutowała na festiwalu BBC Proms w Londynie, wykonując m. in. Koncert na orkiestrę Witolda Lutosławskiego oraz Uwerturę tragiczną i Kołysankę Andrzeja Panufnika. W Filharmonii Narodowej od 1 września Antoniego Wita zastąpili Wojciech Nowak jako dyrektor naczelny oraz Jacek Kaspszyk jako dyrektor artystyczny, który wcześniej w maju poprowadził swój ostatni koncert we Wrocławiu jako dotychczasowy szef artystyczny tamtejszej Filharmonii.
Na jego miejsce do wrocławskiej instytucji przyszedł 34-letni Benjamin Shwartz, przez ostatnie trzy lata pracujący na stanowisku dyrygenta-rezydenta San Francisco Symphony. Jest to kolejny dowód pokoleniowej zmiany, jako zachodzi w polskich filharmoniach. Od września funkcję dyrektora artystycznego Filharmonii Krakowskiej objął Michał Dworzyński (ur. 1978). Od początku sezonu 2013-2014 kierownictwo muzyczne Filharmonii Szczecińskiej sprawuje Ewa Strusińska (ur. 1976), która wcześniej była m. in. dyrygentem-asystentem Hallé Orchestra w Manchesterze). Natomiast od kwietnia stałym dyrygentem Filharmonii Gorzowskiej jest przedstawicielka tej samej generacji, Monika Wolińska. Również od wiosny stanowisko dyrektora naczelnego Filharmonii Gorzowskiej piastuje kobieta – Małgorzata Pera.
Z innych instytucji należy wymienić Narodową Orkiestrę Symfoniczną Polskiego Radia. Zespół ten pod dyrekcją Jacka Kaspszyka odbył w lutym tournée po Wielkiej Brytanii i Irlandii, gdzie podczas 11 koncertów obok m.in. symfonii Mahlera i Schuberta, koncertów skrzypcowych Mendelssohna-Bartholdy’ego i Glassa (z solistką Agatą Szymczewską) zaprezentował także utwory Szymanowskiego (Uwertura koncertowa E-dur), Lutosławskiego (Mała suita) i Pendereckiego (Chaconne in memoria del Giovanni Paolo II). Aktywną i oryginalną działalność koncertową – mimo trudności finansowych – prowadziła Polska Orkiestra Radiowa. Jej dyrektor artystyczny Łukasz Borowicz obok koncertowego wykonania pierwszej wersji Simona Boccanegry Verdiego przygotował też wykonanie opery Zygmunta Noskowskiego Zemsta za mur graniczny (na inaugurację sezonu 2013/2014) czy monograficzny, jubileuszowy koncert Elżbiety Sikory. Wyjątkowy jubileusz obchodziła Orkiestra Kameralna Polskiego Radia „Amadeus”: 45-lecie działalności zespołu i 45-lecie pracy jej założycielki i dyrektorki Agnieszki Duczmal. Z tej okazji odbyły się dwa jubileuszowe koncerty: pierwszym z nich dyrygowała córka jubilatki Anna Duczmal-Mróz. Święto Orkiestry Amadeus przebiegało wszakże w cieniu dyskusji między samorządem wielkopolskim a zarządem Polskiego Radia SA na temat takich zasad finansowania działalności orkiestry, które zapewniłyby stabilizację organizacyjną.
Z bardzo bogatej oferty orkiestry Sinfonia Varsovia uwagę zwracają dwa europejskie tournée: zimowe z dyrygentem Michaelem Francisem i solistką Anne-Sophie Mutter (w dużej mierze poświęcone Lutosławskiemu i Brittenowi) oraz listopadowe z Maximem Vengerovem jako solistą i dyrygentem, a także różnorodna działalność koncertowo-edukacyjna prowadzona w siedzibie orkiestry przy ul. Grochowskiej. W ciekawy sposób rozszerza artystyczny profil Orkiestra Kameralna „Aukso” Marka Mosia, specjalizująca się w repertuarze współczesnym. W 2013 roku wzięła udział w festiwalu „Chopin i jego Europa”, na którym wykonała nie tylko utwory Lutosławskiego, ale towarzyszyła też Marii João Pires i Janowi Lisieckiemu w IV i III Koncercie fortepianowym Beethovena, a harfiście Xavierowi de Maistre w koncercie Boieldieu. Coraz prężniej działa orkiestra Sinfonia Iuventus. Ten młody zespół jest zapraszany przez organizatorów licznych festiwali – Festiwalu Muzyki Polskiej, Festiwalu Krzysztofa Pendereckiego, a przede wszystkim Letniego Festiwalu im. Jerzego Waldorffa w Radziejowicach. Dał w ciągu roku ponad 40 koncertów, biorąc udział m.in. w wykonaniu VIII Symfonii „Symfonii Tysiąca” pod dyrekcją Gabriela Chmury. W listopadzie odbył się koncert z okazji pięciolecia działalności Sinfonii Iuventus. Dyrygowali Krzysztof Penderecki i Tadeusz Wojciechowski.
Chóry i zespoły kameralne
Zmiana statusu korzystnie wpłynęła na działalność Chóru Polskiego Radia w Krakowie, którego prowadzenie jesienią 2012 roku zarząd Polskiego Radia SA powierzył Fundacji Rozwoju Sztuki „Sonoris”. Zespół, którego chórmistrzem w styczniu 2013 roku została Izabela Polakowska (potem p.o. dyrektora artystycznego) współpracuje na stałe z Narodową Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia i Polską Orkiestrą Radiową. Z kolei Chór Filharmonii Narodowej obchodził w 2013 roku 60-lecie działalności – od 1978 roku kieruje nim Henryk Wojnarowski. Dowodem uznania dla wysokiego poziomu zespołu było zaproszenie od Berlińskich Filharmoników do wykonania we wrześniu (z Warszawskim Chórem Chłopięcym) Pasji według św. Łukasza Pendereckiego. Umacnia swą pozycję Chór Filharmonii Wrocławskiej, kierowany przez Agnieszkę Franków-Żelazny. W czerwcu odbył pierwszą trasę koncertową po USA.
Wśród zespołów kameralnych dostrzec należy rozwijającą się karierę zagraniczną kwartetu Apollon Musagète, który m.in. w lipcu wystąpił na festiwalu w Bregencji, a dla firmy Decca nagrał płytę z kwartetami Lutosławskiego, Góreckiego i Pendereckiego. W latach 2012–2014 Apollon Musagète został objęty programem BBC Radio 3 „New Generation Artists”, co zaowocowało wzmożoną aktywnością koncertową w Wielkiej Brytanii. Beneficjentem programu BBC 3 w minionych latach był Royal String Quartet, który i w 2013 roku wielokrotnie koncertował w Wielkiej Brytanii (m.in. w londyńskiej Wigmore Hall), a w listopadzie zorganizował w Warszawie kolejną edycję swego festiwalu Kwartesencja. Warto podkreślić, że wszystkie polskie zespoły kameralne aktywnie włączyły się w 2013 w obchody jubileuszy polskich kompozytorów.
Jacek Marczyński Muzyka klasyczna,
w: Muzyka polska 2013. Raport roczny, Warszawa 2014