Nowe polskie kompozycje, prawykonania i premiery 2013
Do najbardziej spektakularnych zagranicznych sukcesów polskich kompozytorów w 2013 roku zaliczyć należy pierwszą nagrodę Marcina Stańczyka na Toru Takemitsu Award – największym i najbardziej prestiżowym konkursie kompozytorskim w Japonii, zdobytą za utwór SIGHS – hommage à Fryderyk Chopin (jurorem jednoosobowej komisji był w roku 2013 sir Harrison Birtwistle), oraz najwyższą notę dla kompozycji Agaty Zubel Not I na sopran, zespół instrumentalny i elektronikę do tekstu dramatycznego monologu Samuela Becketta na 60. Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów w Pradze.
Na 54. Konkursie Młodych Kompozytorów im. Tadeusza Bairda Nagroda Główna podzielona została na dwie i przyznana ex aequo Kamilowi Koseckiemu za utwór Muzyczna maszyna oraz Jakubowi Polaczykowi za utwór Cosas que puderion ser. Przedmiotem Konkursu była pieśń lub cykl pieśni przeznaczonych na dowolny głos oraz dwa lub trzy różne instrumenty, z których jeden może być zastąpiony elektroniką. Laureatami 7. Konkursu Kompozytorskiego im. Karola Szymanowskiego zostali Grzegorz Duchnowski za Jéux Varsoviens – I nagroda, Ignacy Zalewski za Balladę – II nagroda oraz Grzegorz Duchnowski za Symfonię i Szymona Godziemba-Trytka za Tre Episodi – dwie równorzędne III nagrody. Piotr Tabakiernik za utwór Sumpiqo na kwartet smyczkowy, perkusję i taśmę zdobył III Nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Kompozytorskiego im. Kazimierza Serockiego. Tematem organizowanego przez PWM 11. Konkursu Kompozytorskiego im. Tadeusza Ochlewskiego była kompozycja na solowy głos wokalny z warstwą elektroniczną – dwie główne nagrody uzyskali ex aequo Marta Śniady za s!c2 i Franciszek Araszkiewicz za Monster Group Number.
Spośród dokonań młodych kompozytorów, jakie w roku 2013 zwróciły na siebie baczniejszą uwagę, warto wymienić także zamówioną przez zespół Phoenix Vokalensemble z Berlina Passio et Mors Domini Nostri Iesu Christi Secundum Ioannem na 12 głosów a cappella (2013) Dariusza Przybylskiego (prawykonanie w marcu w Kościele Ewangelicko Augsburskim Świętej Trójcy w Warszawie), Architekturę światła Tomasza Praszczałka (Prasquala) – trzeciej części projektu operowego Orlando zrealizowanej przy współpracy Polskiego Teatru Tańca, Teatru Wielkiego i Akademii Muzycznej w Poznaniu, będącej muzyczno-sceniczną refleksją nad światem mistyki i rytuału. Andrzej Kwieciński wzbudził zainteresowanie napisanym na zamówienie Filharmonii Łódzkiej Concerto. Re maggiore, który zabrzmiał po raz pierwszy 29 listopada na „Koncercie Premier” wraz z nowym Koncertem na flet i orkiestrę Pawła Mykietyna oraz koncertem saksofonowym North zmarłego przed dwoma laty łódzkiego kompozytora Bronisława Kazimierza Przybylskiego. Ważną postacią polskiej sceny kompozytorskiej stał się Dominik Karski, który w ramach cyklu „Opera/Remix” Komuny Otwock przedstawił napisany wspólnie z Pawłem Krzaczkowskim utwór sceniczny Italo Calvino.
Ogromną rolę w stymulowaniu nowej twórczości odgrywają programy zamówień MKiDN, które w ostatnich latach w istotny sposób poszerzyły możliwości działania kompozytorów, a także program IMiT „Kompozytor-rezydent”. Do jego trzeciej edycji wybrani zostali trzej młodzi kompozytorzy, którzy w ostatnich latach zdobyli już sobie niemałe uznanie: Tomasz Jakub Opałka (rezydencja w Filharmonii Gorzowskiej), Wojciech Błażejczyk (Stowarzyszenie Śpiewacze Chór Akademicki im. prof. Jana Szyrockiego Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie) oraz Ignacy Zalewski (Polska Orkiestra Sinfonia Iuventus).
Ważnymi wydarzeniami stały się nowe utwory polskich kompozytorek, m.in. E-motions na akordeon, orkiestrę smyczkową i perkusję Hanny Kulenty (prawykonanie 19 stycznia w Filharmonii Wrocławskiej) i Lasy deszczowe Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil, napisany na zamówienie Polskiej Filharmonii Bałtyckiej w Gdańsku.
29 grudnia, po długiej walce z chorobą zmarł Wojciech Kilar. Ostatnim jego utworem, jaki miał prawykonanie w roku 2013, były Modlitwy do Małej Tereski na chór mieszany, powstałe z okazji jubileuszu Uniwersytetu Śląskiego i przedstawione 8 czerwca roku w sali koncertowej Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach na koncercie z jego utworami. W czerwcu miała miejsce premiera filmu o życiu i twórczości Wojciecha Kilara, scenariusz i reżyserię dokumentu zatytułowanego Wojciech Kilar. Credo opracowali Violetta Rotter-Kozera i Zdzisław Sowiński.
Nie słabnie, w Polsce i za granicą, zainteresowanie, jakim w ostatnich latach cieszy się twórczość Mieczysława Weinberga. 6 grudnia w Teatrze Wielkim w Poznaniu miała miejsce polska prapremiera opery Portret, wykonanej po raz pierwszy w 1983 roku w Brnie, ponownie wystawionej w roku 2010 na Bregenzer Festspiele w reżyserii Johna Fulljamesa oraz w Operze w Nancy i Opera North w Leeds w reżyserii Davida Pountneya, który swą koncepcję przedstawił także w Poznaniu. Po Weinbergu kolejnym dokonanym za granicą odkryciem stała się twórczość Andrzeja Czajkowskiego – również tym razem sporą rolę w zwróceniu uwagi na twórczość wciąż mało znanego (także w Polsce) kompozytora odegrał David Pountney, dyrektor artystyczny Bergenzer Festspiele. Z jego inicjatywy na Festiwalu odbyło się prawykonanie opery Czajkowskiego Kupiec wenecki w reżyserii Keitha Warnera, a także wykonanie kilku innych jego utworów. Wydarzenie to, które znalazło szeroki rezonans w mediach i w prasie codziennej oraz fachowej, doszło do skutku także dzięki współpracy Teatru Wielkiego i Instytutu Adama Mickiewicza.
Spośród krajowych spektakli operowych duże zainteresowanie wzbudziła wystawiona w maju w Teatrze Wielkim w Poznaniu Cyberiada Krzysztofa Meyera (kierownictwo muzyczne – Krzysztof Słowiński; reżyseria i scenografia – Ran Arthur Braun). Prawykonanie opery Pawła Szymańskiego Qudsja Zaher, jakie odbyło się 20 kwietnia, było wydarzeniem od dawna oczekiwanym. Reżyserem opery do libretta Macieja J. Drygasa był Eimuntas Nekrošius, dyrygował Wojciech Michniewski, w tytułowej roli wystąpiła Olga Pasiecznik. Ważnym spektaklem Teatru Wielkiego – Opery Narodowej było również kolejne wydarzenie Projektu „P”, prezentującego sceniczne dokonania młodego pokolenia kompozytorów: na jednym wieczorze niekonwencjonalne propozycje przedstawili Wojciech Blecharz – Transcryptum, z wykorzystaniem wielu pomieszczeń Teatru, oraz Jagoda Szmytka w zabawnie prowokującym Dla głosów i rąk.
Wiele spośród najciekawszych prawykonań utworów polskich miało miejsce na dużych polskich festiwalach muzyki współczesnej. Najważniejszym w ostatnich latach forum najnowszej twórczości polskiej stał się, choćby z racji ilości premier, katowicki Festiwal Prawykonań. Na siedmiu koncertach (26–28 kwietnia) kompozycje przedstawili: Aleksander Nowak, Paweł Hendrich, Włodzimierz Kotoński, Ryszard Osada, Sławomir Wojciechowski, Tomasz Jakub Opałka, Dariusz Przybylski, Rafał Janiak, Piotr Moss, Justyna Kowalska-Lasoń, Dobromiła Jaskot, Aleksandra Gryka, Hanna Kulenty, Krzysztof Meyer, Marcin Rupociński, Adrian Robak, Benedykt Konowalski, Marcin Bortnowski, Ryszard Gabryś, Krzysztof Knittel, Bronisław Kazimierz Przybylski, Stanisław Krupowicz, Marta Ptaszyńska, Maciej Małecki, Wojciech Widłak, Zygmunt Krauze, Michał Dobrzyński, Andrzej Kwieciński, Agata Zubel, Mikołaj Majkusiak.
Obchody rocznic Trzech Jubilatów roku 2013 – Witolda Lutosławskiego, Henryka Mikołaja Góreckiego i Krzysztofa Pendereckiego – „oficjalnie” stanowić miały najważniejsze wydarzenia 56. „Warszawskiej Jesieni” (występ Zimermana w Koncercie fortepianowym Lutosławskiego, Pasja Pendereckiego i wszystkie kwartety Góreckiego). Na Festiwalu prawykonania miały utwory m.in. Augustyna, Bargielskiego, Krupowicza, Moca, Wojciechowskiego i Woźny. Wśród polskich wykonawców wyróżniła się zwłaszcza Orkiestra Muzyki Nowej, która pod dyrekcją Szymona Bywalca dała dwa pełne koncerty z bardzo wymagającym programem. Pomyślnie rozwija się towarzysząca Festiwalowi, adresowana do najmłodszych słuchaczy „Mała Warszawska Jesień”: w jej programie znalazło się m.in. prawykonanie „opery kameralnej dla dzieci i dorosłych” O szewczyku i fałszywym królu Tadeusza Wieleckiego, powstałej przy współpracy Tadeusza Wierzbickiego (tekst, teatr figur świetlnych), oraz instalacji interaktywnej Plasterki muzyki Lidii Zielińskiej. Również program Festiwalu Kompozytorów Polskich w Bielsku-Białej (18–20) całkowicie wpisał się w obchody rocznic Lutosławskiego, Pendereckiego i Góreckiego).
Z kompozycji zamówionych przez festiwal „Musica Electronica Nova” szczególne zainteresowanie wywołały Krawędzie Sławomira Kupczaka, bogaty kolorystycznie LoPassHight Cut Wojciecha Błażejczyka, Partita II Krzysztofa Knittla z wirtuozowskimi improwizacjami elektronicznymi i instrumentalnymi oraz Podziemna rzeka II Zygmunta Krauzego.
Obszernym forum prezentacji nowszej twórczości są również festiwale, które nie zakładają wprawdzie „geograficznych” ograniczeń i sięgają także po repertuar międzynarodowy, niemniej w dużym stopniu koncentrują się wokół muzyki powstającej w środowisku lokalnym. Należą do nich m.in. Dni Muzyki Kompozytorów Krakowskich, które odbyły się po raz 25. Zabrzmiały na nim m.in. utwory Anny Zawadzkiej-Gołosz, Marcela Chyrzyńskiego, Wojciecha Widłaka oraz młodych: Jakuba Polaczyka i Michała Papary. Wydarzeniem festiwalu stał się wieczór poświęcony poezji Adama Zagajewskiego, na którym wykonano dwadzieścia pieśni do wierszy krakowskiego poety, skomponowanych przez młodych krakowskich kompozytorów. Wśród „lokalnych” festiwali nowszej twórczości (należą do nich m.in. Warszawskie Spotkania Muzyczne i łódzka „Musica Moderna”) dobrze przemyślanym programem i ambicją ogarnięcia szerokiego spektrum zjawisk w kraju i za granicą wyróżnia się Poznańska Wiosna Muzyczna. W roku 2013 Festiwal odbył się po raz 42. i zabrzmiały na nim m.in. prawykonania utworów Barbary Kaszuby, Artura Kroschela, Zbigniewa Kozuba, Katarzyny Taborowskiej, Lidii Zielińskiej i Marcela Chyrzyńskiego.
Nowsza twórczość polska zajmuje także sporo miejsca na festiwalach, które tylko częściowo poświęcone są muzyce współczesnej, jak Festiwal Muzyki Polskiej, który po raz dziewiąty odbył się w Krakowie (12–14 oraz 19–21 lipca). W tym roku w programie dominowała muzyka Lutosławskiego, Skrowaczewskiego, Pendereckiego, Bujarskiego i Góreckiego. Ciekawą formuła wyróżnia się festiwal „Kwartesencja”, którego pomysłodawcami od 2004 roku są muzycy Royal String Quartet. O jego programowej treści stanowią mieszanie stylów i gatunków, łączenie klasyki i nowej muzyki, gwiazdy najlepszych filharmonii i gwiazdy muzycznej alternatywy koncertujące razem. W roku 2013 na „Kwartesencji” odbyło się m.in. prawykonanie kwartetu smyczkowego 4 pieces, skomponowanego dla Royal String Quartet przez Pawła Szymańskiego.
Poza festiwalami o bardziej konwencjonalnym profilu, na których gra się muzykę komponowaną i wykonywaną z nut, stałe miejsce w kalendarzu wydarzeń zdobyły sobie m.in. poświęcony „sztuce dźwięku” festiwal „Audio Art” (Kraków, 15–24 listopada) oraz festiwal muzyki improwizowanej „Ad libitum” (Warszawa, 10–12 listopada), na którym wystąpili m.in. polscy muzycy: Jerzy Mazzoll, Piotr Damasiewicz, Maciej Garbowski, Wojciech Błażejczyk i Tadeusz Sudnik. Stosunkowo nowym „granicznym” wydarzeniem są warszawskie „Instalakcje”, zorganizowane w roku 2013 po raz drugi przez jego kuratorów: Wojciecha Blecharza i Pawła Mykietyna (8–9 czerwca).
Ważne pozafestiwalowe koncerty, jakie odbyły się w roku 2013, to m.in. „Portrety kompozytorów” (5 i 6 grudnia). Wydarzenie to ma charakter cykliczny, podobnie jak „Generacje”, które odbyły się w lutym po raz szesnasty w Studiu Koncertowym im. Lutosławskiego w Warszawie. W programie znalazły się prawykonania czterech kompozycji: Lamento na recytatora i orkiestrę symfoniczną Pawła Buczyńskiego, Duo na dwie grupy instrumentalne i projekcję dźwiękową Michała Talmy-Sutta, ANC’L’SUNR kompozycji przestrzennej z orkiestrą na pierwszym planie Ewy Trębacz oraz Spettro na skrzypce, fortepian i orkiestrę symfoniczną Anny Zawadzkiej-Gołosz, a także Koncert na gitarę, orkiestrę smyczkową i kotły Krzysztofa Meyera.
Interesujące prawykonania nowych utworów polskich miały miejsce również na koncercie w lutym w Filharmonii Poznańskiej, gdzie na wieczorze upamiętniającym 50. rocznicę śmierci Tadeusza Szeligowskiego odbyło się prawykonanie utworu Dariusza Przybylskiego Four Darks in Red na wiolonczelę i orkiestrę, powstałego z inspiracji malarstwem Marka Rothki. Również w lutym w Poznaniu, w wykonaniu Orkiestry Kameralnej Polskiego Radia Amadeus pod dyrekcją Agnieszki Duczmal zabrzmiało sześć prawykonań utworów Mikołaja Góreckiego, Marcela Chyrzyńskiego oraz laureatów dwóch ostatnich lat organizowanego przez PWM Konkursu Kompozytorskim im. T. Ochlewskiego: Justyny Kowalskiej-Lasoń, Ewy Fabiańskiej, Pawła Piotra Pietruszewskiego i Adama Porębskiego. W październiku, w Filharmonii Świętokrzyskiej w Kielcach wystąpił Kwadrofonik z nowymi, powstałymi dla zespołu utworami Macieja Jabłońskiego, Agnieszki Stulgińskiej, Wojciecha Blecharza i Jarosława Siwińskiego z elektroniką i wizualizacjami.
Nowym ważnym ośrodkiem muzycznym stanie się z pewnością Europejskie Centrum Muzyki Krzysztofa Pendereckiego w Lusławicach. Jego koncert inauguracyjny miał miejsce 21 maja z udziałem Anne-Sophie Mutter i kwartetu smyczkowego Apollon Musagete. Nowoczesny obiekt z salą koncertową i zespołem o charakterze dydaktycznym posłuży m.in. edukacji utalentowanych młodych artystów.
Warto zwrócić również uwagę na mniej widoczne, lecz ciekawe nowe miejsca dla muzyki, jak choćby działająca od sierpnia 2013 roku TRAFO Trafostacja Sztuki w Szczecinie, gdzie w wykonaniu Baltic Neopolis Orchestra odbyło się prawykonanie spektaklu Exkurs kompozytora Szymona Brzóski i choreografki Kai Kołodziejczyk. Ambicją TRAFO jest tworzenie nowych jakości estetycznych na obszarach rozmaitych sztuk.
Krzysztof Kwiatkowski Muzyka współczesna,
w: Muzyka polska 2013. Raport roczny, Warszawa 2014