Repertuary orkiestr w sezonach 2009/2010 i 2010/2011
Repertuar orkiestr rzadko obejmuje muzykę barokową, w naszych czasach już zupełnie niemal przyporządkowaną zespołom instrumentów historycznych specjalizujących się w tzw. wykonawstwie historycznie poinformowanym. Wyjątkiem są koncerty Vivaldiego, nadal chętnie grywane przez skrzypków każdej stylistyki, oraz dzieła J.S. Bacha, zarówno koncerty instrumentalne, jak i repertuar oratoryjno-kantatowy. Podstawą repertuaru polskich orkiestr są symfonie i koncerty W.A. Mozarta, dalej idzie muzyka niemiecka: Beethoven, Brahms, Schumann, Schubert i Mendelssohn. Ze względu na popularność gal noworocznych i operetkowych silną pozycją każdej orkiestry jest muzyka Johanna Straussa syna, a także Kálmána, Léhara i Abrahama. Gale operowe wprowadzają do puli Rossiniego, Bizeta, Verdiego, Pucciniego i Wagnera. Stosunkowo popularni są kompozytorzy słowiańscy. Do ulubieńców należą Dvořak i Czajkowski. W roku Liszta i Mahlera (2011) należy się spodziewać zwiększonego udziału dzieł tych twórców.
Szczegóły repertuarów filharmonicznych można zaprezentować na przykładzie najstarszej w Polsce, założonej w 1901 roku Filharmonii Narodowej.
Filharmonia Narodowa prowadzi bardzo szeroką działalność koncertową i ma bogaty repertuar. Zespoły etatowe biorą udział w cyklu „Koncerty symfoniczne i oratoryjne”, a w sezonie artystycznym 2009/2010 ofertę programową dopełniały cykle: „Orkiestry świata” (6 koncertów), „Muzyka dawna” (5 koncertów – gościnne występy zespołów muzyki dawnej i koncert kameralny), „Koncerty kameralne”, „Czwartkowe spotkania muzyczne”, „Niedzielne Spotkania z Ciocią Jadzią” i „Poranki dla małych melomanów”. Trzy ostatnie cykle mają wymiar edukacyjny. W roku 2009 przypadało stulecie śmierci dwóch ważnych polskich kompozytorów – Mieczysława Karłowicza i Zygmunta Noskowskiego. Twórczość Karłowicza pojawiła się nie tylko w ofercie dla stołecznych melomanów (6, 7 lutego – Muzyka do dramatu „Biała gołąbka” op. 6, Koncert skrzypcowy A-dur op. 8, Symfonia e-moll „Odrodzenie” op. 7; 13, 14 marca – Serenada op. 2), ale także w programie tournée po USA (30 października –22 listopada 2008 – Serenada op. 2). Twórczość Zygmunta Noskowskiego reprezentowana była rzadko skądinąd wykonywaną III Symfonią „Od wiosny do wiosny” (29 grudnia 2009). Poemat symfoniczny „Step” op. 66 znalazł się natomiast w programie koncertu gościnnego – RSO Stuttgart i Rogera Norringtona (8 listopada 2009). W pierwszej połowie sezonu 2009/2010 w ofercie programowej Filharmonii Narodowej pojawiły się dzieła Tadeusza Bairda (Goethe-Briefe) i Jana Maklakiewicza (II Symfonia „Święty Boże”), Andrzeja Panufnika (Uwertura tragiczna, Sinfonia rustica). Początek roku 2010 zdominowała natomiast twórczość Fryderyka Chopina, przede wszystkim jego koncerty fortepianowe wykonywane przez wybitnych pianistów (Lang Lang, Lars Vogt, Alexander Lazarev, Rafał Blechacz, Evgeny Kissin, Garrick Ohlsson). Pod hasłem Roku Chopinowskiego w Filharmonii Narodowej sięgnięto także po twórczość Józefa Elsnera (Uwertura „Leszek Biały”), Karola Kurpińskiego (Uwertura do opery „Kalmora”) oraz utwory Chopina w orkiestracjach Igora Strawińskiego. Wydarzeniami w stu procentach poświęconymi muzyce polskiej były koncerty z udziałem pianisty Jonathana Plowrighta i dyrygenta Martyna Brabbinsa wpisujące się w obchody 150. rocznicy urodzin Ignacego Jana Paderewskiego (5, 6 stycznia 2010). Ich program składał się z Fantazji polskiej op. 19 Paderewskiego, I Koncertu fortepianowego Henryka Melcera i II Symfonii c-moll „Charakterystycznej” op. 15 Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego. Muzyka tego ostatniego pojawiła się w omawianym sezonie jeszcze dwukrotnie: Uwertura do opery „Monbar” otwierała koncerty prowadzone przez Adriana Leapera (12, 13 marca), a Introdukcja i marsz żałobny na śmierć Fryderyka Chopina op. 66 zabrzmiała pod dyrekcją Pascala Rophégo (21 i 22 maja 2010). Panoramę muzyki polskiej można uzupełnić jeszcze o postać Karola Rathausa i jego Uwerturę na orkiestrę op. 22 wykonaną pod dyrekcją Israela Ynona (16 i 17 kwietnia 2010).
W sezonie 2010/2011 w Filharmonii Narodowej zostały zaprogramowane cztery monograficzne koncerty symfoniczne i oratoryjne z muzyką polską: 17 października z okazji beatyfikacji ks. Jerzego Popiełuszki, zorganizowany w kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu, 6 listopada oraz 10 listopada z okazji Święta Niepodległości, a także 10 grudnia (powtórzenie 11 grudnia) – z okazji 100. rocznicy urodzin Romana Maciejewskiego. Program październikowego wydarzenia składał się z Bogurodzicy Wojciecha Kilara oraz Te Deum Krzysztofa Pendereckiego. Pierwszy z listopadowych wieczorów – to koncertowe wykonanie opery Manru Ignacego Jana Paderewskiego (nieobecnej w sezonie 2010/2011 w żadnym polskim teatrze operowym!). Podczas koncertu w przededniu Święta Niepodległości wykonane zostały natomiast: Step op. 66 Noskowskiego, Koncert skrzypcowy A-dur op. 8 Karłowicza, Fantazja polska op. 19 Paderewskiego oraz fragmenty baletu Harnasie Karola Szymanowskiego. Setna rocznica urodzin Maciejewskiego uczczona została wykonaniem jego monumentalnego Requiem (które notabene swoją prapremierę miało w Filharmonii Narodowej w 1960 roku). Z dużą satysfakcją skonstatować należy, że utwory kompozytorów polskich z powodzeniem łączone są w programach Filharmonii Narodowej z repertuarem światowym. Tak było w przypadku utworów: Uroczysta msza koronacyjna C-dur op. 51 Józefa Elsnera (30 września 2010 – inauguracja sezonu), Sirocco Włodzimierza Kotońskiego (26, 27 listopada), Zorze I – Praskie Jerzego Kornowicza (3, 4 grudnia), Lumen Marty Ptaszyńskiej (17, 18 grudnia), anonimowa Symphonia de Nativitate oraz Cicha Noc Macieja Małeckiego (19 grudnia), Koncert podwójny Witolda Lutosławskiego i II Symfonia Pawła Mykietyna (18 lutego – Forum Lutosławskiego), poemat W głębi morza op. 26 Grzegorza Fitelberga (18, 19 marca 2011), Koncert na trąbkę Hanny Kulenty (13, 14 maja), 3 dla 13 Mykietyna (20, 21 maja), Uwertura do Zabobonu czyli Krakowiaków i Górali Karola Kurpińskiego. Warto nadmienić, że Paweł Mykietyn został „kompozytorem sezonu”. Utwory kompozytorów polskich pojawiały się także w programach występów gościnnych innych orkiestr w Filharmonii Narodowej: Sinfonii Iuventus (Kurpiński), Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Łódzkiej (Tansman, Bacewicz), SWR Sinfonieorchester Baden-Baden-Freiburg (Szymanowski), Orkiestry Filharmonii Świętokrzyskiej (Lutosławski, Ptaszyńska, Bacewicz).
Ciekawymi przykładami trzech typów orkiestr o różnym statusie organizacyjnym, zakresie repertuarowym i odmiennych formach finansowania, są Sinfonia Varsovia, Orkiestra Kameralna "Aukso" i Polska Orkiestra "Sinfonia Iuventus".
Szczególne znaczenie w polskim życiu muzycznym zajmuje orkiestra Sinfonia Varsovia, utworzona z Polskiej Orkiestry Kameralnej w 1984 roku. Repertuar orkiestry jest bogaty i obejmuje dzieła od XVIII wieku do współczesności. Zespół ma na swym koncie światowe i polskie prawykonania utworów m.in. Johna Adamsa, Krzesimira Dębskiego, Witolda Lutosławskiego, Pawła Mykietyna, Onute Narbutaite, Krzysztofa Pendereckiego, Marty Ptaszyńskiej czy Pawła Szymańskiego. Kalendarz koncertowy orkiestry w roku 2010 wypełniony był działaniami związanymi z obchodami 200. rocznicy urodzin Fryderyka Chopina – aż 361 spośród 503 projektów poświęconych zostało muzyce wielkiego polskiego kompozytora, a złożyły się na to: koncerty, recitale, płyty, nagrania, transmisje i rejestracje koncertów, warsztaty edukacyjne, prelekcje i wystawy.
Orkiestra Kameralna „Aukso” utworzona została w 1998 roku przez wybitnego skrzypka i kameralistę, wieloletniego prymariusza i założyciela Kwartetu Śląskiego Marka Mosia, który jest jej dyrygentem i dyrektorem artystycznym, oraz grupę absolwentów Akademii Muzycznej w Katowicach. Nazwa, jaką wybrał sobie zespół (aukso – z greckiego: wzrastanie), nie jest przypadkowa: „będąc wyrazem aspiracji tworzących go muzyków, wyznacza jednocześnie kierunek ich zawodowej drogi, mówi o potrzebie doskonalenia i konsekwencji, o podejmowaniu wyzwań i otwarciu”. Dziś Aukso to jeden z najciekawszych europejskich zespołów kameralnych. Koncertuje w kraju i za granicą, m.in. na takich festiwalach, jak "Wratislavia Cantans", "Warszawska Jesień", Wielkanocny Festiwal Ludwiga van Beethovena, "Sacrum Profanum". Orkiestra współpracowała z artystami tej miary, co Piotr Anderszewski, Rudolf Barshai, Howard Shelley, Andrzej Bauer, Jerzy Maksymiuk, Marc Minkowski, Jacek Kaspszyk, Daniele Alberti, Kaja Danczowska, Agata Szymczewska, Władysław Kłosiewicz, Janusz Olejniczak, Olga Pasiecznik czy The Hilliard Ensemble. Ma na swoim koncie liczne prawykonania, a także nagrania polskiej muzyki współczesnej, m.in. utworów Grażyny Bacewicz, Henryka Mikołaja Góreckiego, Witolda Lutosławskiego, Wojciecha Kilara i Zbigniewa Preisnera. Aukso jest także obecne w strefie pogranicza łączącej klasykę z jazzem i rockiem – koncertowało i nagrywało m.in. z Leszkiem Możdżerem, Tomaszem Stańko, Urszulą Dudziak, Michałem Urbaniakiem, Motion Trio i Voo Voo.
Działalność Polskiej Orkiestry „Sinfonia Iuventus”, powołanej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2007 roku, można postrzegać nie tylko w kategoriach ściśle artystycznych, ale również jako swoistą formę edukacji zawodowej członków orkiestry. W międzywojniu istniały nie tylko klasy solistyczne, ale również orkiestrowe – studenci przygotowywali się nie do kariery solowej, ale właśnie do gry w orkiestrze. Po II wojnie światowej klasy te zniknęły z konserwatoriów. W rezultacie już od dziesięcioleci istnieje problem z naborem do orkiestr, gdyż muzycy nie są należycie przygotowani do czekających ich zadań. Sinfonia Iuventus ma na celu rozwiązanie tego problemu. Muzycy nie tylko grają w orkiestrze na co dzień, lecz także studiują tę gałąź sztuki. Opuszczają orkiestrę, skończywszy 30 lat, jako wartościowi muzycy orkiestrowi o dużym doświadczeniu zawodowym i praktycznej znajomości standardowego repertuaru.
Krzysztof Komarnicki Repertuary orkiestr,
w: Raport o stanie muzyki polskiej, Warszawa 2011