Zamówienia kompozytorskie
Po zamówieniach kompozytorskich uruchomionych w latach 1977–1980 w ramach programów „Forum kompozytorów” (Krzysztof Meyer, Augustyn Bloch, Aleksander Tansman, Marek Stachowski, Henryk Mikołaj Górecki, Zbigniew Bujarski, Aleksander Lasoń) idea zamówień kompozytorskich podjęta została w 1993 roku przez Program 2 Polskiego Radia poprzez zamówienia u Pawła Szymańskiego, Stanisława Krupowicza, następnie m.in. u Zbigniewa Bargielskiego, Pawła Mykietyna, Tadeusza Wieleckiego, Włodzimierza Kotońskiego, Jacka Grudnia, Eugeniusza Knapika, Krzysztofa Knittla, Jerzego Kornowicza, Magdaleny Długosz i Hanny Kulenty, której Koncert na trąbkę i orkiestrę skomponowany na radiowe zamówienie otrzymał najwyższą punktację na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów w roku 2003. Zamówienia radiowe były zazwyczaj podyktowane konkretnymi planami koncertowymi, tak samodzielnymi Polskiego Radia, jak i związanymi z projektami przygotowywanymi dla potrzeb międzynarodowych transmisji w ramach działań Europejskiej Unii Nadawców (EBU) czy wynikającymi ze współpracy Polskiego Radia z festiwalami "Warszawska Jesień" i Warszawskie Spotkania Muzyczne.
Podstawowym więc mechanizmem zamówień stała się w ostatnich latach akcja zamówień Związku Kompozytorów Polskich, realizowana z środków finansowych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz władz Warszawy, zawierająca najpierw 60 utworów na 60-lecie Związku, a ostatnio rozszerzona do około 90 partytur, wykonywanych m.in. na koncertach cyklu „Generacje” – w marcu 2011 odbył się 14. koncert tej serii koncertowej – i proponowanych także innym polskim festiwalom. Cykl koncertowy „Generacje” organizowany jest przez ZKP, Zaiks i Program 2 Polskiego Radia.
Istotną rolę w polityce zamówień odgrywa Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” corocznie zamawiając serię utworów polskich i zagranicznych. Jednocześnie zamówienia te stymuluje, choćby poprzez współpracę z rozgłośnią Deutschlandfunk w Kolonii, finansującą zamówienia kompozytorskie na koncert zespołu European Workshop for Contemporary Music (wcześniej: młodzieżowego zespołu polsko-niemieckiego działającego w efekcie współpracy festiwalu z Niemiecką Radą Muzyczną) u kompozytorów polskich (Wojciech Ziemowit Zych, Aleksandra Gryka, Marcin Bortnowski, Paweł Hendrich, Andrzej Kwieciński, Filip Matuszewski) czy zagranicznych, wskazanych przez festiwal – np. u Ukrainki Lubawy Sydorenko. Współpracuje też z Międzynarodowymi Wakacyjnymi Kursami Nowej Muzyki w Darmstadt projektem „Shared Spacer” w 2004 roku, incydentalnie z Donaueschinger Musiktage w ramach wspólnych zamówień (Klaus Huber, prawykonanie utworu QUOO EST PAX? w 2007), wpływa na zamówienia zagranicznych zespołów podczas festiwalu występujących (np. London Sinfonietta) lub instytucji zagranicznych (np. utwór Aleksandry Gryki przedstawiony podczas festiwalu w roku 2004 został zamówiony z inicjatywy festiwalu przez rząd francuski).
Ograniczając się tu do ostatniej dekady 2000–2010, można wskazać następującą liczbę zamówień kompozytorskich "Warszawskiej Jesieni" u kompozytorów polskich i zagranicznych:
- 2000 – Aleksander Lasoń, Edward Sielicki, Martin Smolka (Czechy), Eugeniusz Popławski (Białoruś), Jewhen Stankowycz (Ukraina)
- 2001 – Martijn Padding (Holandia)
- 2002 – Osvaldas Balakauskas (Litwa)
- 2003 – Damian Ricketson (Australia)
- 2004 – Stanisław Krupowicz, Ewa Podgórska, Paweł Mykietyn
- 2005 – Dobromiła Jaskot, Krzysztof Knittel, Jarosław Kapuściński, Zaid Jabri (Syria – Polska), Eugeniusz Popławski (Białoruś), Lawrence Moss (USA)
- 2006 – Zbigniew Bagiński, Zbigniew Penherski, Anna Zawadzka-Gołosz
- 2007 – Szábolcs Esztényi, James Dillon (Szkocja) i Ewa Trębacz (zamówienia sfinansowane przez Instytut Adama Mickiewicza w ramach Roku Conrada), Martin Smolka (Czechy), Toshio Hosokawa (Japonia), Jerzy Kornowicz, Roman Berger, Onute Narbutaite (Litwa), Aleksander Lasoń, Lidia Zielińska (IAM, Conrad), Georg Friedrich Haas (Austria), Uros Rojko (Słowenia)
- 2008 – Krzysztof Wołek, Ramon Lazkano (Hiszpania), Ryszard Osada, Bronisław Kazimierz Przybylski, Graciela Paraskevaidis (Argentyna – Urugwaj), Juan Manuel Abras (Argentyna), Michał Górczyński, Dobromiła Jaskot, Diego Román Martinem (Meksyk), Gabriel Paiuk (Argentyna)
- 2009 – Paweł Szymański, Eduardo Moguillansky (Argentyna), Aleksander Nowak, Per Norgaard (Dania), Mieczysław Litwiński, Karol Nepelski, André Werner (Niemcy), Aleksandra Gryka
- 2010 – Gordon Monahan (Kanada), Zygmunt Krauze, kolektyw kompozytorów norweskich z zepołem POING, Włodzimierz Kotoński, Marcin Bortnowski, Doina Rotaru (Rumunia), Marcin Stańczyk, Jarosław Kapuściński, Hanna Kulenty, Wojciech Ziemowit Zych, Jerzy Kornowicz
Warto zauważyć, że rynek zamówień się poszerza, zastępując, czy wypierając niegdysiejszą praktykę Ministerstwa Kultury, będącą rodzajem stypendialnych „zakupów” bez troski o umieszczenie utworu na estradzie koncertowej. Pojawiły się więc zamówienia na dzieła operowe: Teatru Wielkiego – Opery Narodowej na utwory Pawła Mykietyna, Pawła Szymańskiego, Eugeniusza Knapika, Aleksandry Gryki, Agaty Zubel i Aleksandra Nowaka, aktywność na tym polu przejawiają także sceny operowe Wrocławia i Poznania (Tomasz Praszczałek – Prasqual) oraz Warszawska Opera Kameralna (Zygmunt Krauze, Bernadetta Matuszczak).
Pojedyncze zamówienia są dorocznie programowane od 2005 roku przez krakowski Festiwal Muzyki Polskiej (Lasoń, Mykietyn, M. Górecki, Nowak, Kowalska, Papara). Pojawiły się także zamówienia kompozytorskie Fundacji Muzyki Aukso (m.in. Stanisław Krupowicz, Jacek Grudzień, Paweł Mykietyn), Instytutu Adama Mickiewicza (Mykietyn, Opałka, Rupociński), festiwali „Wratislavia Cantans” (Mykietyn), „Kodów” w Lublinie (Kościów, Wielecki, Szmytka), także seria zamówień kompozytorskich Filharmonii Narodowej i innych polskich zespołów filharmonicznych oraz zapowiedziane na 2011 rok zamówienia festiwalu "Sacrum-Profanum". ZAiKS oferuje około 40 stypendiów rocznie, twórczość kompozytorską stypendiuje też Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także w ograniczonym zakresie miasto Warszawa.
fragment tekstu: Andrzej Chłopecki Przestrzeń kultury, czyli instytucje,
w: Raport o stanie muzyki polskiej, Warszawa 2011