Podstawowa i średnia szkoła artystyczna - edukacja muzyczna dla muzycznie uzdolnionych
Jedną z charakterystycznych cech myślenia o systemie edukacji muzycznej w Polsce jest skłonność do traktowania go jako składającego się z dwóch odrębnych i niepowiązanych ze sobą obszarów (powszechnej edukacji muzycznej w szkołach ogólnokształcących i szkolnictwa muzycznego). Jest to oczywiście tendencja nie w pełni słuszna, która w znacznym stopniu ulega już przezwyciężeniu. Nie chodzi tu o zamazywanie specyfiki każdego z nich. Owa specyfika, dostatecznie zresztą wyrazista i dobrze skrystalizowana, jest bowiem „polską jakością”, specyficznie polską „drogą do muzyki”, budzącą zainteresowanie i podziw w wielu krajach świata.
Mam tutaj raczej na myśli kształtowanie się optyki, która próbuje spojrzeć na każdy z obszarów z perspektywy jego przeznaczenia i funkcji oraz możliwości konstruktywnego wykorzystywania doświadczeń służących podniesieniu jakości funkcjonowania każdego z nich. W tej właśnie perspektywie szkolnictwo muzyczne I st. jawi się nie tylko jako wstępny etap kształcenia, dający kompetencje umożliwiające kontynuowanie nauki na wyższych szczeblach nauczania, ale przede wszystkim jako miejsce oferujące w szerokim zakresie efektywne formy umuzykalnienia. Miejscem, gdzie – jak słusznie zauważył W. Jankowski (Wprowadzenie, [w:] W. B. Jankowski (red.), Raport o stanie szkolnictwa muzycznego I st., Warszawa 2012, IMiT, s. 9) – stworzone zostały szczególnie korzystne i profesjonalne warunki do:
- „rozwijania zdolności muzycznych i muzycznych kompetencji, zwłaszcza w zakresie podstaw nauki na wybranym instrumencie i muzykowania zespołowego;
- budowania fundamentów wiedzy i umiejętności ogólnomuzycznych (zwłaszcza w zakresie śpiewu i czytania nut głosem oraz orientacji w dziejach i dorobku kultury muzycznej);
- rozwijania postaw promuzycznych, zwłaszcza zamiłowania do czynnego zajmowania się muzyką klasyczną zarówno dla celów profesjonalnych, jak i dla pogłębionego, osobistego, aktywnego udziału w kulturze muzycznej oraz świadomego wyboru swojej dalszej – w tej dziedzinie – drogi życiowej;
- wdrażania do stałej, systematycznej i świadomej pracy nad sobą, swoim zasobem muzycznych umiejętności, ale także swoim charakterem i osobistą kulturą;
- nauki i wychowania od najmłodszych lat w korzystnym, dalece zindywidualizowanym klimacie kultu pracy, zespołowego wysiłku i szlachetnej rywalizacji”.
Porównując dane dotyczące stanu szkolnictwa muzycznego, a zwłaszcza liczby szkół zgromadzone w trakcie tworzenia Raportu o stanie muzyki z najnowszymi danymi uzyskanymi z CEA dla potrzeb Raportu o szkolnictwie muzycznym I st., nietrudno zauważyć, że pod względem ilościowym szkolnictwo muzyczne w Polsce charakteryzuje się stabilnością. Na przestrzeni ostatnich lat nie obserwujemy zasadniczych zmian w strukturze i liczbie podstawowych i średnich szkół muzycznych.
Najistotniejszym obszarem debaty w dziedzinie szkolnictwa muzycznego nie są dziś jednak kwestie ilościowe, na plan pierwszy wysuwa się bowiem podjęta w roku 2012 kompleksowa reforma szkolnictwa muzycznego. Jej ogólna, ewolucyjna strategia jest bez wątpienia słuszna i zgodna z charakterem i kierunkami przemian edukacyjnych typowymi dla pierwszej połowy XXI wieku.
Zasadnicze przesłanki zmian stanowią: konieczność dostosowania kształcenia do możliwości i potrzeb coraz młodszych dzieci, ekspansja nowych technologii i konieczność dostosowania metod nauczania do nowych realiów, zmiany na rynku pracy, a także wprowadzenie Krajowych Ram Kwalifikacyjnych, które wymuszają inne niż dotychczas opisywanie efektów kształcenia. Są to przesłanki ogólne, wymuszające zmiany nie tylko w obszarze edukacji artystycznej, ale oddziałujące na cały system szkolny w Polsce.
Właściwe i dające szansę na pozytywną ewolucję systemu wydają się także strategiczne kierunki zmian. W obszarze szkolnictwa I st. będę się one koncentrować wokół wzrostu roli muzykowania zespołowego, szerszego dostępu i świadomego wyboru kształcenia muzycznego, indywidualizacji procesu nauczania oraz zwiększenia autonomii dyrektorów szkół. W obszarze szkolnictwa II st. obejmować będą koncentrację na bardziej wszechstronnych kompetencjach i umiejętnościach absolwenta, podniesienie atrakcyjności zajęć, zwiększenie roli muzykowania zespołowego, uruchomienie nowych specjalności i wreszcie położenie szczególnego nacisku na praktyczny aspekt realizacji zajęć pozalekcyjnych. Niezależnie od tego jednym z głównych obszarów troski w obszarze reformy winno być zachowanie znakomitych tradycji polskiego szkolnictwa muzycznego oraz stworzenie warunków do bardziej efektywnego niż dotychczas wykorzystania jego głównych zasobów, w tym także zasobów kadrowych.
Andrzej Białkowski Edukacja muzyczna: poszukiwanie nowej perspektywy,
w: Muzyka polska 2011. Raport roczny, Warszawa 2013