Reforma szkolnictwa muzycznego I stopnia
Najważniejszym tematem w roku szkolnym 2012/13 było ogłoszenie i wprowadzenie do szkół pilotażowych reformy szkół muzycznych I stopnia.
Wedle prezentacji [1] ogłoszonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego jej cele i zakres są bardzo szerokie. „Propozycje zmian mają charakter ewolucyjny i są wprowadzane ze względu na:
- konieczność dostosowania kształcenia do możliwości i potrzeb coraz młodszych dzieci rozpoczynających naukę w szkołach artystycznych;
- ekspansję nowych technologii i konieczność dostosowania metod nauczania do nowych realiów;
- zmian na rynku pracy;
- Krajowe Ramy Kwalifikacji, które wymuszają inne niż dotychczas opisanie efektów kształcenia”.
Instytut Muzyki i Tańca, na zlecenie ministerstwa, przeprowadził ewaluację pilotażu planowanych do wdrożenia zmian, która trwała od marca do września 2012 roku. Na podstawie wytycznych co do zakresu badania powołany został 13-osobowy zespół ewaluacyjny, w skład którego weszli: dr hab. Leszek Korporowicz, prof. UJ, dr Sylwia Jaskuła, Elżbieta Bykowska, prof. zw. dr hab. Zofia Konaszkiewicz, Andrzej Kosowski, Aleksandra Niezgoda, dr Marek Szladowski, Jolanta Sznajder, Izabela Szota, Alina Święs, Teresa Taradejna, Iwona Waga-Parafiniak oraz dr hab. Anna Waluga.
Prezentacja raportu odbyła się 27 września 2013 roku podczas Ogólnopolskiej Konferencji „Nowoczesne przywództwo – inspiracje” zorganizowanej przez Centrum Edukacji Nauczycieli Szkół Artystycznych (CENSA). Raport w pełnej wersji jest dostępny na stronie ministerstwa oraz na stronie IMiT. Warto przypomnieć, że Instytut Muzyki i Tańca opracował w 2012 roku Raport o szkolnictwie muzycznym I stopnia, który jest szczegółowym zapisem stanu wyjściowego [2]. Raport ten można pobrać w wersji elektronicznej ze strony Instytutu.
Ogłoszenie reformy i wprowadzenie jej do 17 szkół pilotażowych wywołało rozliczne komentarze i uwagi. Zauważyć można olbrzymią polaryzację stanowisk, na co wskazują autorzy Raportu. Nie zabrakło oczywiście także uwag krytycznych, podważających główne założenia reformy, m.in. zmianę funkcji szkolnictwa muzycznego I stopnia, zbyt wczesne wprowadzenie podziału na dział instrumentalny i dział muzykowania zespołowego, połączenie wybranych przedmiotów teoretycznych i pozostawienie wolnych godzin do dyspozycji dyrektora szkoły. [3]
W odpowiedzi na te zarzuty ministerstwo odpowiedziało, że zmiany wprowadzane są w konsultacji z wieloma ośrodkami akademickimi, dyrektorami szkół, nauczycielami, rodzicami i uczniami oraz ekspertami w zakresie edukacji muzycznej, a ich głównym powodem są wyzwania dzisiejszych czasów, obniżenie wieku szkolnego, niż demograficzny oraz nowelizacja ustawy o oświacie.
Przygotowany przez IMiT Raport ujawnił polaryzację stanowisk zarówno wśród samych nauczycieli, jak i pomiędzy grupami uczniów, nauczycieli i dyrektorów. Ujawnił także obawy środowiska związane z wprowadzeniem reformy, ale równocześnie ukazał zrozumienie ich przesłanek przez dużą część jego przedstawicieli.
Jeśli przyjmiemy założenie, że środowisko szkół muzycznych I stopnia tworzą uczniowie, nauczyciele, rodzice i dyrektorzy (i wśród tych osób przeprowadzone zostało badanie) oraz że wprowadzane zmiany mają służyć głównie uczniom, to należy przytoczyć wynik odpowiedzi dzieci na pytanie, czy lubią grę w zespole: stwierdzili w większości (74,2%), że tak. Prawie połowa uczniów (46,4%) odpowiedziała także pozytywnie na pytanie, czy miała wpływ na wybór działu. Zadowolenie z przynależności do działu wyraziło 78% badanych uczniów, a 71% odpowiedziało, że nie zamierza zmienić działu w roku przyszłym. Głosy uczniów spytanych o preferencję gry na instrumencie w zespole lub indywidualnie rozłożyły się po połowie. Na pytania otwarte udzielili odpowiednio uzasadnionych odpowiedzi:
Uczniowie z działu instrumentalnego:
- lubię się uczyć gry na instrumencie (indywidualnie) – 39%
- rozwijam umiejętności indywidualne (grę indywidualną) – 23%
- ciekawe zajęcia (jest fajnie) – 16%
Uczniowie z działu muzykowania zespołowego:
- lubię grę w zespole (duetach) – 46%
- lepiej się rozwijam w zespole – 19%
- mniej stresuję się przy grze zespołowej lub na egzaminie (odpowiedzialność zbiorowa) – 13%.
Niezależnie od działu, w którym uczą się dzieci, rodzice w ponad połowie stwierdzają, iż gra w dziale muzykowania zespołowego przyspiesza rozwój indywidualnych, instrumentalnych umiejętności uczniów. Odpowiedź taką wybrało 52% rodziców dzieci uczących się w dziale instrumentalnym i 50% rodziców uczniów uczących się w dziale muzykowania zespołowego. Rodzice wskazali również to, że gra dziecka w zespole nie sprawia im w większości (75%) problemów organizacyjnych, tylko jeden ankietowany wskazał, że nastąpił zbyt wczesny podział na działy, a najczęściej wymienianymi przez rodziców powodami zadowolenia z wyboru działu są:
- rozwój talentu i umiejętności – 26,8%
- zadowolenie dziecka, radość – 23,8%
- dziecko chętniej ćwiczy –12,6%.
Zdecydowana większość nauczycieli widzi zależność między grą w dziale muzykowania zespołowego a rozwojem indywidualnych, instrumentalnych umiejętności uczniów, choć zdania na temat tego, czy taka zależność przyspiesza, czy hamuje rozwój indywidualnych umiejętności ucznia, są zróżnicowane. W przypadku odpowiedzi na pytanie otwarte o to, jakie nauczyciele widzą zagrożenia dla muzycznego rozwoju uczniów przy wprowadzeniu muzykowania zespołowego, duża część respondentów (40–45%) wskazuje, iż „hamuje indywidualny rozwój muzyczny (techniczny)”. Warto wspomnieć, że badani nauczyciele wskazali bardzo konkretne oczekiwania, które pomogłyby im w lepszym wprowadzaniu zmian (m.in. zwiększenie dostępu do literatury fachowej, wsparcie metodyczne, wyposażenie). Sami nauczyciele mają także świadomość koniecznych zmian – na otwarte pytanie o wady dotychczasowego szkolnictwa muzycznego I stopnia 7–17% nauczycieli stwierdziło, że „brak jest ukierunkowania na muzykowanie zespołowe”. Indagowani nauczyciele przedmiotów ogólnomuzycznych wskazywali także korzyści płynące ze współpracy z nauczycielami gry na instrumencie – 14% z nich uważa, że dzieci lepiej radzą sobie z zadaniami i taki sam procent uważa, że służy to zapoznaniu się ze szkołą, nauczycielami i instrumentami. Tylko 6% z nich uważa, że obniża to poziom nauczania.
Co ciekawe w badaniu przeprowadzonym wśród wszystkich grup nauczycieli wskazali oni siebie samych jako najmniej otwartych na zmiany związane z pilotażem. Nauczyciele pracujący z zespołami w siedmiostopniowej skali od -3 do 3 otwartość na zmiany związane z pilotażem ocenili następująco:
- dyrektor – 2,4;
- uczniowie – 1;
- rodzice – 0,9;
- nauczyciele – 0,25.
Grupą najbardziej otwartą na przedstawioną reformę są dyrektorzy szkół. Ponieważ przeprowadzane były z nimi pogłębione wywiady, zacytować można wniosek sformułowany przez autorów Raportu:
„generalna cecha, jaka wyróżnia postawę dyrektorów, szczególnie jaskrawo widoczna w porównaniu z postawami nauczycieli, to ich zdecydowane zaangażowanie, krytyczne, ale konsekwentne poszukiwanie wartości planowanych zmian, próby ich moderowania w konkretnych środowiskach oraz pozytywna odpowiedź na postawione im zadania. Dyrektorzy widzą generalnie twórcze wyzwania, jakie podjąć muszą nie tylko poszczególni nauczyciele, ale także całe środowiska szkolne, analitycznie oceniają zasoby motywacyjne, dotychczasowe wzory działań pedagogicznych, prognozują charakter przyszłych problemów, ale także właściwie odczytują zasadnicze cele i wartości zmian”.
Powyższe wybrane dane pokazują, iż Raport – odpowiadając na wiele pytań ewaluacyjnych – uwzględnia całą złożoność opinii panujących w środowisku na temat proponowanych zmian w szkolnictwie muzycznym, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.
Andrzej Kosowski Reforma szkolnictwa muzycznego I stopnia,
w: Muzyka polska 2012. Raport roczny [nieopubl.]
[1] Aktualna informacja o stanie prac nad projektami zmian w szkolnictwie artystycznym na dzień 15.11.2012 r., dostęp: 22.11.2012.
[2] Jankowski Wojciech B., Jankowska Mirosława, Stachurska Ewa, Domagała Jarosław, Twarowska Maria E., Gluska Anna A., Raport o szkolnictwie muzycznym I stopnia, IMIT Warszawa 2012.
[3] Por. list Federacji Związków Zawodowych Pracowników Kultury i Sztuki z 7 października 2013 do MKiDN.